Η γλώσσα ταμπού είναι μία από τις πιο ενδιαφέρουσες πτυχές της, λέει ο καθηγητής Γνωστικής επιστήμης της γλώσσας, Τζον Άντονι Ντουναμπεϊτία, στο The Conversation.
Αυτές οι «απαγορευμένες» λέξεις – μια κατηγορία που κυμαίνεται από προσβολές και βρισιές μέχρι ρατσιστικές προσβολές και ρητορική μίσους – έχουν εξαιρετική δύναμη.
Προκαλούν έντονες συναισθηματικές αντιδράσεις και αποκαλύπτουν τις αξίες, τα πολιτισμικά πρότυπα και τις ψυχολογικές διεργασίες μιας κοινωνίας.
Οι λέξεις ή εκφράσεις ταμπού συνήθως περιορίζονται από τις κοινωνίες με βάση πολιτιστικά, ηθικά ή κοινωνικά πρότυπα.
Ο απαγορευμένος χαρακτήρας μιας τέτοιας γλώσσας πηγάζει συχνά από τη σύνδεσή της με θέματα όπως η σεξουαλικότητα, οι σωματικές λειτουργίες, η θρησκεία ή οι υποτιμητικές αναφορές σε άτομα ή ομάδες.
Οι λέξεις ταμπού διαθέτουν έντονα γλωσσικά και συναισθηματικά χαρακτηριστικά που τις διαφοροποιούν από άλλους τύπους γλώσσας.
Πρόσφατες επιστημονικές συνεργασίες έχουν εντοπίσει τρία βασικά χαρακτηριστικά των λέξεων ταμπού που υπογραμμίζουν τον μοναδικό τους ρόλο στην ανθρώπινη γλώσσα και αλληλεπίδραση:
Κλασικές μελέτες έχουν διαπιστώσει ότι οι λέξεις ταμπού αποτελούν περίπου το 0,5% των προφορικών λέξεων στην καθημερινή ζωή.
Ωστόσο, οι διαφορετικές χρήσεις και οι διαρκώς μεταβαλλόμενες νόρμες που περιβάλλουν τη γλώσσα καθιστούν δύσκολη τον ακριβή υπολογισμό της πραγματικής συχνότητας των λέξεων ταμπού στην καθημερινότητα.
Παρά την κοινωνική «ακαταλληλότητα» και τον αμφιλεγόμενο χαρακτήρα τους, περισσότερα από τα δύο τρίτα του ενήλικου πληθυσμού αναφέρουν ότι ακούνε συχνά άλλους να βρίζουν δημόσια.
Ενώ οι περισσότεροι άνθρωποι χρησιμοποιούν λέξεις ταμπού με φειδώ, η χρήση τους διαφέρει σημαντικά μεταξύ γλωσσών, χωρών και πλαισίων.
Επιπλέον η τεχνολογία παίζει τεράστιο ρόλο στην εξέλιξή τους, καθώς τα social media προσφέρουν πρόσφορο έδαφος για τη διάδοση της προσβλητικής γλώσσας, με πολλούς χρήστες να αισθάνονται ενθαρρυμένοι από την ανωνυμία στο διαδίκτυο.
Αυτό δεν αποτελεί πρόσφατη εξέλιξη.
Μια μελέτη του 2014 που ανέλυσε 51 εκατομμύρια tweets από περίπου 14 εκατομμύρια χρήστες διαπίστωσε ότι οι βρισιές εμφανίζονταν σε περισσότερο από το 1% όλων των tweets.
Η ευρεία χρήση του υβριστικού λόγου στο ίντερνετ έχει τον κίνδυνο να εξελιχθεί σε ρητορική μίσους.
Πρόκειται δηλαδή για προσβλητική γλώσσα που στοχεύει άτομα ή ομάδες με βάση χαρακτηριστικά όπως η φυλή, η θρησκεία ή το φύλο.
Το καθεστώς ταμπού μιας λέξης είναι βαθιά ριζωμένο στους πολιτιστικούς κανόνες και την ιστορία.
Η βλασφημία, για παράδειγμα, ήταν κάποτε η πιο προσβλητική μορφή γλώσσας στην Ευρώπη.
Πλέον όμως έχει μειωθεί σημαντικά το σοκ που προκαλεί στις «κοσμικές κοινωνίες».
Οι σεξουαλικοί και οι αηδιαστικοί όροι παραμένουν σταθερά ταμπού σε πολλούς πολιτισμούς, αντανακλώντας μια παγιωμένη δυσφορία με θέματα που θεωρούνται ιδιωτικά ή απρεπή.
Οι διαφορές στο ποιες λέξεις θεωρούνται ταμπού μπορούν να ρίξουν φως στο εσωτερικό μιας κοινωνίας.
Μια μελέτη του 2024 ζήτησε από πολλούς συμμετέχοντες από διαφορετικές χώρες να απαριθμήσουν ελεύθερα όλες τις λέξεις ή εκφράσεις ταμπού που μπορούσαν να σκεφτούν.
Τα αποτελέσματα αποκάλυψαν εντυπωσιακές διαφορές στον μέσο αριθμό των λέξεων που προέκυψαν.
Οι Ισπανοί και οι αγγλόφωνοι από το Ηνωμένο Βασίλειο παρήγαγαν έναν σχετικά μέτριο μέσο όρο λιγότερων από 16 λέξεις ταμπού ανά άτομο, αλλά οι ολλανδόφωνοι από το Βέλγιο κατέληξαν σε περίπου 30 λέξεις ανά άτομο.
Η διαφορά διευρύνθηκε περαιτέρω με τους Γερμανούς, οι οποίοι παρήγαγαν έναν εντυπωσιακό μέσο όρο 53 λέξεων ο καθένας, περισσότερο από τρεις φορές μεγαλύτερο από αυτόν των Βρετανών και Ισπανών.
Επίσης εμφανίστηκαν έντονες πολιτισμικές διαφορές και με άλλους τρόπους.
Η λέξη «shit», ή το μεταφρασμένο ισοδύναμό της, κατατάσσεται μεταξύ των 10 κορυφαίων λέξεων ταμπού για τους αγγλόφωνους και ιταλόφωνους, αλλά απουσιάζει από τις κορυφαίες κατατάξεις στα γαλλικά, ολλανδικά, ισπανικά ή γερμανικά.
Αντίθετα, οι ρατσιστικές προσβολές περιλαμβάνονταν στις 10 πρώτες λέξεις για τους ομιλητές της ολλανδικής, αγγλικής, γαλλικής, γερμανικής και ιταλικής γλώσσας, αλλά όχι στα ισπανικά δείγματα.
Αυτή η ποικιλομορφία καταδεικνύει ότι, ενώ λέξεις ταμπού υπάρχουν σε όλες τις γλώσσες, η επικράτηση και η σημασία τους είναι βαθιά ριζωμένες σε πολιτισμικά και γλωσσικά πλαίσια.
Η γλώσσα ταμπού έχει επίσης βαθιές ψυχολογικές και νευρολογικές επιπτώσεις.
Η έρευνα δείχνει ότι το άκουσμα ή η χρήση λέξεων ταμπού ενεργοποιεί την αμυγδαλή, μια περιοχή του εγκεφάλου που σχετίζεται με τη συναισθηματική διέγερση και τις αντιδράσεις φόβου.
Η γνωστική σημασία και ο αντίκτυπος των λέξεων ταμπού τις κάνει επίσης να παραμένουν στη μνήμη ευκολότερα από άλλες, πιο ουδέτερες λέξεις.
Από ψυχολογική άποψη, οι λέξεις αυτές εξυπηρετούν διάφορες λειτουργίες.
Μπορούν να ενισχύσουν τη συναισθηματική έκφραση, να προωθήσουν την ομαδική ταυτότητα και ακόμη και να λειτουργήσουν ως φυσικό παυσίπονο…
Σε διάφορες επιστημονικές μελέτες, οι συμμετέχοντες έδειξαν μεγαλύτερη ανοχή στον πόνο όταν έβριζαν κατά τη διάρκεια μιας άσκησης στην οποία έπρεπε να βυθίσουν τα χέρια τους σε παγωμένο νερό.
Οι ατομικές διαφορές και τα κοινωνικά χαρακτηριστικά παίζουν επίσης σημαντικό ρόλο στη χρήση της γλώσσας ταμπού.
Σε δημόσια περιβάλλοντα, οι άνδρες γενικά χρησιμοποιούν βρισιές συχνότερα από τις γυναίκες.
Παράγοντες της προσωπικότητας, όπως ο υψηλός νευρωτισμός, συνδέονται επίσης με τη συχνή χρήση βρισιών, ενώ τα άτομα που είναι εξωστρεφή ή έχουν υψηλή αντιδραστικότητα είναι πιο επιρρεπή στη χρήση λέξεων ταμπού.
Τελικά, η γλώσσα ταμπού χρησιμεύει ως πολιτιστικός καθρέφτης, αντανακλώντας τις αξίες, τα ταμπού και τις μεταβαλλόμενες νόρμες των κοινωνιών.
Αποκαλύπτει ποια θέματα θεωρούνται απαγορευμένα, ποια όρια δοκιμάζονται και πώς η γλώσσα εξελίσσεται ως απάντηση στις πολιτισμικές αλλαγές.
