„ჩვენ გვსურს, ნეიტრალურები დავრჩეთ. ჩვენ ვაკვირდებით არჩევნებს, ვეხმარებით ნაკლოვანებების აღმოჩენა-ანალიზსა და რეკომენდაციების შესრულებაში. ეს არის ჩვენი ფუნქცია. არ გვსურს, რომელიმე მხარეს დავდგეთ“, - ეუბნება ეუთოს საპარლამენტო ასამბლეის პრეზიდენტი, ფინეთის პარლამენტის წევრი პია კაუმა რადიო თავისუფლებას. როგორც ქართული ოპოზიცია, ასევე ევროპელი და ამერიკელი პოლიტიკოსები მიიჩნევდნენ, რომ თბილისში ეუთოს საპარლამენტო ასამბლეის 8-10 იანვარს დაგეგმილი ვიზიტი საქართველოს ხელისუფლების სადავო ლეგიტიმაციის გამყარებას შეუწყობდა ხელს. რადიო თავისუფლების ინფორმაციით, დელეგაციას მოთხოვნილი ჰქონდა შეხვედრა საქართველოს ყველა პოლიტიკურ აქტორთან - მათ შორის არ ფიგურირებდა „ქართული ოცნების“ დამაარსებელი და საპატიო თავმჯდომარე, „რუსეთის სასარგებლოდ საქართველოს დემოკრატიისა და ევროატლანტიკური მომავლის ძირის გამოთხრისთვის“ აშშ-ის სანქციების ქვეშ მყოფი მილიარდერი ბიძინა ივანიშვილი.
პია კაუმასთან საუბარი ვაჟა თავბერიძემ განუსაზღვრელი ვადით გადადებული ვიზიტის თავდაპირველ მიზნებზე შეკითხვით დაიწყო.
რადიო თავისუფლება: თავისთავად ცხადია, თქვენი დაგეგმილი და შემდგომ გაუქმებული ვიზიტით უნდა დავიწყოთ, რადგან ამ ყველაფერმა დიდი მითქმა-მოთქმა გამოიწვია საქართველოში. რა გეგმები გქონდათ ჩამოსვლისას, რა იყო ვიზიტის მიზანი?
პია კაუმა: როგორც თქვენ, ალბათ, უკვე იცით, ODIHR-მა დეკემბრის ბოლოს გამოაქვეყნა საბოლოო ანგარიში, რომელიც მოიცავს საპარლამენტო არჩევნებთან დაკავშირებულ დასკვნებსა და რეკომენდაციებს. ჩემი, ისევე როგორც ჩემი კოლეგების, განზრახვა იყო, გავმგზავრებულიყავით საქართველოში და დაგვეწყო დიალოგი როგორც მთავრობასთან, ასევე ოპოზიციასთან და სამოქალაქო საზოგადოებასთან, რათა შეგვეწყო ხელი ამ რეკომენდაციების განხილვასა და შესრულებაში. აქ საუბარია 12 ძირითად და უმნიშვნელოვანეს რეკომენდაციაზე, რომლებიც დაუყოვნებლივ უნდა განხორციელდეს. ჩვენ ნამდვილად მზად ვიყავით, რომ საქართველოს დავხმარებოდით ამ პროცესის დაწყებაში.
რადიო თავისუფლება: ვფიქრობ, სწორედ ეს თქვენეული ფორმულირება იყო ის, რამაც ასე ბევრი შეაფიქრიანა - თქვენ თქვით: უნდა შევხვედროდით მთავრობასა და ოპოზიციასო. დღევანდელ საქართველოში კი, ხელისუფლებას, საზოგადოების საკმაოდ დიდი ნაწილის თვალში, ლეგიტიმურობა არ გააჩნია. მათი არგუმენტი ასე გამოიყურება: თქვენი ჩამოსვლა და მთავრობასა და ოპოზიციასთან საუბრები თუ დიალოგები შექმნიდა შთაბეჭდილებას, თითქოს ხელისუფლება მართლაც ხელისუფლებაა, ასე ვთქვათ, ლეგიტიმაციას მიანიჭებდა მთავრობას. იზიარებთ ამ ხედვას?
პია კაუმა: მესმის, რომ ზოგი ამას ასე შეიძლება აღიქვამს, მაგრამ ჩვენი მიზანი ნამდვილად არ ყოფილა, რომ ჩვენი ვიზიტი ხელისუფლების აღიარებად წარმოჩენილიყო, ვინმესთვის ლეგიტიმაცია შეგვეძინა. ჩვენ ასე არ ვიქცევით, ეს არც ჩვენი საქმეა და არც ჩვენი მანდატი.
რადიო თავისუფლება: და ჩამოსვლა რატომ გადაიფიქრეთ?
პია კაუმა: როგორც დასაწყისში ვთქვი, ჩვენთვის მნიშვნელოვანი იყო საქართველოს საზოგადოების ყველა მნიშვნელოვან აქტორთან - მათ შორის, ოპოზიციასა და სამოქალაქო ორგანიზაციებთან - ჩართულობა. თუმცა გამოჩნდა, რომ ამ ეტაპზე არ არსებობდა საკმარისი მზაობა ჩვენთან შესახვედრად. ვფიქრობ, მნიშვნელოვანია, რომ ჩვენ, ეუთოს მხრიდან, ინიციატივას ვავლენდეთ და ჩავდიოდეთ საქართველოში, მაგრამ ამისთვის საკმარისი კეთილგანწყობაც უნდა არსებობდეს ქვეყანაში, რომ მიგვიღონ.
რადიო თავისუფლება: და რატომ მოხდა ასე - რამ განაპირობა ეს მზაობისა თუ კეთილგანწყობის დეფიციტი, თქვენი აზრით?
პია კაუმა: მივიღე წერილი სამი ოპოზიციური პარტიისგან, რომელშიც ისინი მირჩევდნენ, ვიზიტი ან გადამედო, ან მხოლოდ გარკვეული პირობების დაკმაყოფილების შემდეგ ჩამოვსულიყავი. ერთ-ერთი მოთხოვნა ახალი არჩევნების თარიღის განსაზღვრა იყო, მეორე კი დაკავებული დემონსტრანტების გათავისუფლებას ეხებოდა. ამ ეტაპზე, ცხადია, ჩემთვის შეუძლებელი იქნებოდა ამ მოთხოვნების დაკმაყოფილება. თუმცა, მინდა ასევე დავამატო, რომ ხელისუფლების წარმომადგენლებს სურდათ და მზად იყვნენ ჩვენთან შესახვედრად და ODIHR-ის რეკომენდაციების განხილვაზე სასაუბროდ.
რადიო თავისუფლება: თუ სწორად გავიგე, რაც ახლა მითხარით, ვიზიტის გაუქმების მიზეზი ის კი არ იყო, რომ ოპოზიციის მოთხოვნებს ეთანხმებოდით ან მათ შეშფოთებას იზიარებდით, არამედ ის, რომ მათ უარი თქვეს შეგხვედროდნენ ამ პირობების დაკმაყოფილების გარეშე, არა? და არ გინდოდათ, მხოლოდ ხელისუფლებას შეხვედროდით, ხომ ასეა?
პია კაუმა: დიახ, რადგან თუ თბილისში ჩამოვიდოდი და მხოლოდ ხელისუფლების წარმომადგენლებს შევხვდებოდი, ეს ზუსტად იმ სურათს შექმნიდა, რაც არ მინდოდა მეჩვენებინა - რომ თითქოს ჩვენ ხელისუფლებას ვუჭერთ მხარს. როგორც უკვე აღვნიშნე, ეს არ არის ჩვენი მანდატი, ამის გაკეთება არ გვსურს და არც ვაკეთებთ. ამიტომ ჩავთვალეთ, რომ ამ ძალიან რთულ და დაძაბულ ვითარებაში ჩვენი ვიზიტი მხოლოდ მაშინ იქნებოდა შედეგიანი, თუ ყველა მნიშვნელოვან მხარეს შევხვდებოდით.
რადიო თავისუფლება: ცენტრალური საარჩევნო კომისიის ერთ-ერთმა წარმომადგენელმა - თქვენი ვიზიტის გაუქმებამდე - განაცხადა, რომ ეს ვიზიტი კიდევ ერთხელ გაუსვამდა ხაზს იმას, რომ არჩევნები შედგა და ქართველი ხალხის ნება გამოვლინდა. როგორც ხედავთ, ორივე ბანაკი თქვენს ვიზიტს აღიქვამდა, როგორც ლეგიტიმაციის ერთგვარ საზომსა თუ კრიტერიუმს.
პია კაუმა: დიახ, და ჩვენ გვსურს, ნეიტრალურები დავრჩეთ. ჩვენ ვაკვირდებით არჩევნებს, ვეხმარებით ნაკლოვანებების აღმოჩენა-ანალიზსა და რეკომენდაციების შესრულებაში. ეს არის ჩვენი ფუნქცია. ჩვენ არ გვსურს, რომელიმე მხარეს დავდგეთ.
რადიო თავისუფლება: მმართველი პარტიის განცხადებებს თუ გადავავლებთ თვალს, შეგვიძლია ასეთი შეჯამება გავაკეთოთ: რომ თქვენ გარე ზეწოლის შედეგად თქვით უარი საქართველოში ჩამოსვლაზე. ასე იყო?
პია კაუმა: არა, ასე არ არის. თუმცა, შემიძლია წარმოვიდგინო, რატომ ფიქრობენ ასე, რადგან თუ შეხედავთ სოციალურ მედიას და სხვა არხებს, ნახავთ, რომ ხალხი საკმაოდ ღიად აპროტესტებდა ჩემს ვიზიტს. მაგრამ არ ვფიქრობ, რომ ეს იყო გადამწყვეტი ფაქტორი ჩემს გადაწყვეტილებაში - ეს ნაბიჯი უფრო იმიტომ გადავდგი, რომ ჩავთვალე, ხალხი ჯერ მზად არ იყო ასეთი დიალოგისთვის. ვფიქრობ, ჯერ ადრეა, ცოტახანს უნდა მოვიცადოთ.
რადიო თავისუფლება: და მაინც, თუ რამდენიმე თვეში ისევ დააპირებთ ჩამოსვლას, საქართველოში კი ვითარება იგივე დარჩება, ვფიქრობ, ისევ იმავე არგუმენტს დაგიპირისპირებენ - გეტყვიან: არ ჩამოხვიდეთ, სანამ ვერ იტყვით, რომ ეს მთავრობა არალეგიტიმურია. ამიტომ მოდით, დრო დავზოგოთ და მე გკითხავთ იმავეს: თქვენი გადმოსახედიდან, ეს მთავრობა ლეგიტიმურია?
პია კაუმა: მე ამას ვერ ვიტყვი. ვფიქრობ, ეს თქვენი საკონსტიტუციო სასამართლოსა და სხვა სამართლებრივი და პოლიტიკური სისტემების გადასაწყვეტია. მე ამ საკითხზე ვერაფერს განვსაზღვრავ.
რადიო თავისუფლება: მაშინ, მოდით საქმეს გაგიადვილებთ - პარალელურ განზომილებაში გადავიტანოთ ეს ყველაფერი. ეუთო/ოდირს რომ მსგავსი ანგარიში ფინეთში ჩატარებულ არჩევნებზე გამოექვეყნებინა, გაგიჩნდებოდათ თუ არა კითხვები თქვენი მთავრობის ლეგიტიმურობასთან დაკავშირებით?
პია კაუმა: იცით, დავფიქრებულვარ ამაზე. ჩემი აზრით, პირველ რიგში ის უნდა ვთქვათ, რომ სრულყოფილი არავინაა - ყველა ქვეყანაშია ისეთი საკითხი/თემა, რაც გაუმჯობესებას საჭიროებს, ვერავინ დაიკვეხნის, რომ დემოკრატიის საბოლოო, ფინალურ დონეს მიაღწია. ყოველთვის არის გასაუმჯობესებელი საკითხები. მაგრამ ფინეთის შემთხვევას თუ მოვარგებთ ამ ყველაფერს, ვფიქრობ, ძალიან მნიშვნელოვანია, რომ გარედან არავინ თქვას, მთავრობა ლეგიტიმურია თუ არა. ეს ქვეყნის სუვერენიტეტს ზიანს მიაყენებდა, თუ ვინმე გარედან განგვისაზღვრავდა ლეგიტიმურობას.
რადიო თავისუფლება: სწორედ ამიტომ გკითხეთ ფინეთზე. წარმოიდგინეთ, რომ ეს ანგარიში ფინეთზე გამოქვეყნდა. რა პოზიცია გექნებოდათ?
პია კაუმა: მაშინაც დიალოგს დავუჭერდი მხარს. ვფიქრობ, ეს ყოველთვის კარგი მიდგომაა. რაც ახლა საქართველოსთან დაკავშირებით მაწუხებს, არის ის, რომ მმართველი პარტია და ოპოზიცია ერთმანეთისგან ასე შორს არიან და მათი შეხედულებები ძალიან განსხვავებულია. ჩემი აზრით, რაღაც ეტაპზე მიზანშეწონილი იქნებოდა, რომ ვინმეს შუამავლობა გაეწია ან დიალოგი გაემარტივებინა მხარეებს შორის. ჩემი აზრით, განსაკუთრებით პატარა ქვეყნებში, ისეთში, როგორიც ფინეთი და საქართველოა, ხალხი ერთად უნდა იდგეს, თუ გახლეჩილები ვიქნებით, გარე გამოწვევებს ვერ გავუმკლავდებით. ამიტომ, მაქსიმალურად უნდა ვეცადოთ, პოლარიზაცია თავიდან ავირიდოთ და ერთმანეთს უკეთ გავუგოთ.
რადიო თავისუფლება: ოდირის ანგარიშს* დავუბრუნდეთ - ნარატივების მთელი ომი მოჰყვა მის გამოქვეყნებას. მოდით, თვალი შევავლოთ ორივე მხარის არგუმენტებს: მმართველი პარტია ამტკიცებს, რომ ანგარიში არჩევნების ლეგიტიმურობას ადასტურებს, რადგან ოდირის ანგარიშში წერია, რომ არჩევნები ჩატარდა მშვიდობიან გარემოში, იყო კონკურენტული და ყველა სუბიექტს ჰქონდა კამპანიის თავისუფლად ჩატარების შესაძლებლობა. მეორე მხარე - პრეზიდენტი ზურაბიშვილი, ოპოზიცია, ასიათასობით ადამიანი, რომლებიც თბილისში ქუჩაში გამოვიდნენ - ამავე ანგარიშზე მიუთითებს და ამბობს: „ამ ანგარიშში წერია, რომ არჩევნებზე დაფიქსირდა მრავალი დარღვევა, წინასაარჩევნო პერიოდში კი დაშინების ტაქტიკა და შიშის ატმოსფერო იყო“. შესაბამისად, ამას თავისუფალ და სამართლიან არჩევნებად ვერ ჩავთვლით. ასე რომ, კარგი იქნებოდა, რომ გარკვეული სიცხადე შეგვეტანა ამ ყველაფერში - ვიცი, რომ ODIHR-ის კომპეტენცია არ არის არჩევნების ლეგიტიმურობის აღიარება ან უარყოფა, მაგრამ იყო თუ არა ეს თავისუფალი და სამართლიანი არჩევნები, ისეთი, რომელიც დემოკრატიულმა ქვეყანამ უნდა ჩაატაროს?
პია კაუმა: უნდა გაგაწბილოთ - არჩევნების შეფასებისას ეუთო ზოგადად „თავისუფალი და სამართლიანი არჩევნების“ ტერმინს არ იყენებს**. ჩვენ ვაფასებთ, იყო თუ არა არჩევნები კონკურენტული და ჰქონდა თუ არა ყველა პოლიტიკურ პარტიას შესაძლებლობა, თავისუფლად ჩაეტარებინა კამპანია. და თუ თქვენ ანგარიში ნახეთ და დეტალები წაიკითხეთ...
რადიო თავისუფლება: წავიკითხე. კითხვა - უფრო კი კრიტიკა, რაც თქვენს მიდგომასთან მექნებოდა, არის ის, რომ მხოლოდ კონკურენტულობაზე ხაზგასმა საკმარისი არაა მთლიანი სურათის დასანახად, ასე არაა? მოდით, გადავხედოთ ქვეყნებს, რომელთა არჩევნებიც ODIHR-ის ანგარიშმა ბოლო წლებში კონკურენტუნარიანად არ შეაფასა: თურქმენეთი, უზბეკეთი, ბელარუსი, ყაზახეთი... ესაა ის მინიმალური ბარიერი, რომლითაც არჩევნები ფასდება? ანუ, მხოლოდ იმიტომ, რომ საქართველოში მდგომარეობა ამ ქვეყნებზე უკეთესია, შეგვიძლია ოქტომბრის არჩევნები კარგად ჩატარებულ და მისაღებად არჩევნებად მივიჩნიოთ?
პია კაუმა: ვიტყოდი, რომ ბევრ ქვეყანაში, როგორც დემოკრატიის, ისე არჩევნების მხრივ, საწყისი წერტილი (starting point) საკმაოდ დაბალია. ამიტომ ჩვენ სწორედ რომ მთლიან სურათს ვუყურებთ და თანმიმდევრულად ვაფასებთ ჩატარებულ არჩევნებს - რა განვითარება და გაუმჯობესება ვნახეთ წინა არჩევნებთან შედარებით? ეს ძალიან მნიშვნელოვანია. ჩვენ ქვეყნებს ერთმანეთს არ ვადარებთ, რადგან ეს სამართლიანი არ იქნებოდა, ყველა ქვეყანა განსხვავებულია და ყველა საარჩევნო სისტემას აქვს თავისი თავისებურებები და განსხვავებები. ორი აბსოლუტურად იდენტური სისტემა მსოფლიოში არ არსებობს.
რედაქციისგან:
*2020 წლის არჩევნების შესახებ ეუთო წერდა: „საქართველოს საპარლამენტო არჩევნები იყო კონკურენტული და, საბოლოო ჯამში, ფუნდამენტური უფლებებისადმი პატივისცემით ჩატარებული“, 2024 წლის არჩევნების შესახებ 20 დეკემბერს გამოქვეყნებულ 53-გვერდიან დასკვნაში წერს:
„არჩევნები ჩატარდა სერიოზული შეშფოთების ფონზე, რაც ეხებოდა ბოლო პერიოდში მიღებული კანონმდებლობის გავლენას ფუნდამენტურ თავისუფლებებსა და სამოქალაქო საზოგადოებაზე, ნაბიჯებს საარჩევნო პროცესში ჩართული ინსტიტუტების დამოუკიდებლობის შესამცირებლად და ამომრჩევლებზე ზეწოლას. ამ ყველაფერმა, შერწყმულმა არჩევნების დღეს გამოვლენილ პრაქტიკასთან, მოახდინა კომპრომეტირება ზოგიერთი ამომრჩევლის შესაძლებლობისა, მიეცა ხმა შურისძიების შიშის გარეშე“;
„მთლიანობაში, საარჩევნო კომისიებისა და სასამართლოების მიერ კენჭისყრის დღეს და შემდგომ პერიოდში დაწერილი საჩივრების საფუძვლიანი განხილვის არარსებობამ, - ტექნიკური საფუძვლებით ან არასაკმარისი დასაბუთებით საჩივრების უარყოფამ, ასევე, საბოლოო ჯამში, ძირი გამოუთხარა პროცესის სათანადოდ ჩატარებას და მისი ეფექტური გამოსწორების შესაძლებლობას“.
ეუთო/ოდირის რეკომენდაციების თანახმად, უნდა შეწყდეს ამომრჩევლების დაშინება, წნეხი საჯარო მოხელეებზე, ამომრჩევლების მოსყიდვა, ელექტორალური ძალადობა, უზრუნველყოფილი იქნეს ხმის მიცემის ფარულობა და ყოვლისმომცველად გადაიხედოს საარჩევნო კოდექსი.
**1990-იანი წლებიდან ეუთოს წევრი ქვეყნები შეთანხმებული არიან, რომ ჩაატარებენ თავისუფალ და სამართლიან არჩევნებს და მიიწვევენ საერთაშორისო დამკვირვებლებს არჩევნების შესაფასებლად. ეუთოს სადამკვირვებლო მისიის შეფასებები მიჩნეულია ყველაზე მეთოდურ და გამჭვირვალე გზად, ხელი შეუწყონ ქვეყნებს დათქმული დემოკრატიული სტანდარტების აღსრულებაში.
