Στις 7 Ιανουαρίου 2015, δύο πάνοπλοι άνδρες, οι αδελφοί Σερίφ και Σαΐντ Κουασί, εισβάλλουν στα γραφεία του σατιρικού «Charlie Hebdo», πυροβολώντας αδιακρίτως. Εκπληρώνουν μια απειλή κατά του εντύπου, που λίγες εβδομάδες πριν δημοσίευσε βέβηλα σκίτσα με τα οποία ειρωνευόταν τον Μωάμεθ, ουσιαστικά διεκδικώντας το δικαίωμα στη σύμφυτη με τις δημοκρατίες ελευθερία της έκφρασης. Το πέρασμά τους αφήνει 12 νεκρούς – ανάμεσά τους και σπουδαίοι γελοιογράφοι, ο Βολινσκί, ο Καμπού, ο Σαρμπ.
Οι γελοιογράφοι ήταν θύματα απολύτως στοχευμένης βίας. Ηταν επικηρυγμένοι, επελέγησαν από τους συγκεκριμένους ισλαμιστές εξτρεμιστές για να πεθάνουν (ο ένας είχε συλληφθεί το 2008 ως στρατολόγος μελών της Αλ Κάιντα), επειδή έπρεπε να πληρώσουν διότι δημοσίευσαν τα σκίτσα που το φανατικό Ισλάμ είχε απαγορεύσει.
Η επίθεση κατά του «Charlie Hebdo», τότε, κινητοποίησε ένα ζωηρό κίνημα ελεύθερων πολιτών. Στο Παρίσι και σε όλον τον δυτικό κόσμο έγιναν συγκεντρώσεις, με κυρίαρχο σύνθημα «Ζε σουί Σαρλί, Είμαι Σαρλί»: οι ευρωπαίοι πολίτες δήλωναν ότι κατανοούσαν τη θυσία των γελοιογράφων θεωρώντας απροϋπόθετη την ελευθερία του λόγου. Ανάλογη συγκέντρωση, στην κορύφωση της ελληνικής κρίσης και ενώ η χώρα παρέπαιε, έγινε και στην Αθήνα.
Οι συγκεντρώσεις εκείνες ήταν ξεκάθαρες δηλώσεις δυτικών πολιτών υπέρ μιας τεράστιας κατάκτησης του δυτικού πολιτισμού: της ανοχής ακόμα και του λόγου που θεωρείται βλάσφημος ή υβριστικός. Δηλώνοντας ότι «είναι Σαρλί», οι ευρωπαίοι πολίτες υπεραμύνονταν της σάτιρας, της αμφισβήτησης, της ανοχής, μιας συγκεκριμένης πολιτικής υποδομής που μερικούς αιώνες πριν είχε πολεμήσει τη χριστιανική εκδοχή της θεοκρατίας, υποχρεώνοντάς τη να συνυπάρξει σε έναν επίγειο κόσμο στον οποίο ο άνθρωπος είναι ο σκοπός και όχι το μέσο. Αλλά κυρίως υπεραμύνονταν της ανοιχτής κοινωνίας, χαρακτηριστικό της οποίας είναι η απροϋπόθετη ελευθερία της έκφρασης.
Δέκα χρόνια μετά, όσοι τότε δήλωναν «Σαρλί» δεν είναι βέβαιο ότι συνεχίζουν να βρίσκονται στα χαρακώματα υπέρ της ελευθερίας της έκφρασης. Παρά το αποτροπιαστικό έγκλημα στο «Charlie Hebdo», ο ενθουσιασμός για την ελευθερία καταλάγιασε, επειδή στο μεταξύ στον δυτικό κόσμο ανέρχονται ιδέες περιστολής της ελευθερίας, στο όνομα δήθεν απαράγραπτων σημερινών κατακτήσεων του πολιτισμού μας, όπως η συμπεριληπτικότητα αλλά και η αποαποικιοποίηση – στο πλαίσιο της οποίας θεωρείται σήμερα απαραίτητη η αναδρομική διόρθωση των διακρίσεων των πολιτισμών. Η ελευθερία, που 10 χρόνια πριν τη δολοφόνησαν με τα όπλα οι ισλαμοφασίστες, σήμερα απειλείται από έναν υπερεθνικό προοδευτισμό, στο όνομα της ισότητας.
Το αποτέλεσμα είναι τρομερό. Σήμερα, κλασικά κείμενα λογοκρίνονται, φωνές αποκλείονται, το παρελθόν «διορθώνεται» για να χωράει στο μέλλον. Οι κατηγορίες για ισλαμοφοβία όσων επιμένουν να θεωρούν απειλή το ριζοσπαστικό Ισλάμ έχουν αναβιώσει, παράλληλα με έναν νέο αντισημιτισμό. Πολλοί «Σαρλί» μιας δεκαετίας πριν, σήμερα είναι απέναντι στο «πνεύμα Σαρλί», που δεν το υποστηρίζουν η πολιτική ορθότητα και οι ριζοσπαστικές ιδεοληψίες.
Μία δεκαετία μετά τη δολοφονική επίθεση στο «Charlie Hebdo», και ενώ η ισλαμιστική τρομοκρατία στη Γαλλία έχει έκτοτε αποφέρει ακόμα 250 νεκρούς, εντυπωσιάζει η αδυναμία του προοδευτισμού να κατανοήσει τους λόγους για τους οποίους τότε δηλώσαμε «Σαρλί» χωρίς να το πιστεύουμε. Οι συνέπειες της αδυναμίας αυτής ήδη απειλούν την πολιτική σταθερότητα στη Γαλλία αλλά ταυτόχρονα απειλούν τη συνοχή και τη διεύρυνση της ευρωπαϊκής ιδέας, της Ευρώπης – οι απειλές εναντίον της οποίας έχουν πολλαπλασιαστεί.
Τελικά, δηλαδή, δεν ήμασταν όσο «Σαρλί» δηλώναμε. Κι αυτό θα το πληρώσουμε.
