ამბოხებულების ხელით ბაშარ ალ-ასადის მთავრობის დამხობამ, თურქეთი, ფაქტობრივად, ირანისა და მისი მოკავშირე რუსეთის ნაცვლად, სირიაში მთავარ გარე მოთამაშედ აქცია.
თურქეთი და ირანი წლების განმავლობაში ეჯიბრებოდნენ სამხრეთ კავკასიაში გავლენისთვის და ეს მეტოქეობა, როგორც ჩანს, ახლა ლევანტზეც გავრცელდა.
„ისლამურ რესპუბლიკას ასადის დაცემამდე დიდი ხნით ადრეც ჰქონდა მნიშვნელოვანი ეჭვები სირიაში თურქეთის ეკონომიკურ, პოლიტიკურ თუ სამხედრო გავლენასთან დაკავშირებით. მაგრამ რეგიონში ერთადერთი მოკავშირე სახელმწიფოს ირანის დაკარგვით, ეს შეშფოთება გეომეტრიული პროგრესიით გაიზრდება“, - ამბობს ბეჰნამ ბენ ტალებლუ, ვაშინგტონში არსებული დემოკრატიების თავდაცვის ფონდის უფროსი მეცნიერ-თანამშრომელი (FDD).
მიუხედავად ამისა, ექსპერტების თქმით, თურქეთის მზარდი როლი სირიაში, სულაც არ ნიშნავს იმას, რომ ანკარისა და თეირანის ურთიერთობები სერიოზულ დარტყმას მიიღებს.
რა სურს თურქეთს?
2011 წელს სირიის სამოქალაქო ომის დაწყების შემდეგ, ირანი და რუსეთი მხარს უჭერდნენ ასადს, ხოლო თურქეთი მხარს უჭერდა მეამბოხე ჯგუფებს, რომლებიც ეწინააღმდეგებოდნენ ასადის მმართველობას.
ირანს სჭირდებოდა ასადის ხელისუფლებაში დარჩენა, რათა სირია გამოეყენებინა თავისი „პროქსების“ და პარტნიორების, განსაკუთრებით ჰეზბოლას, დასაფინანსებლად და შესაიარაღებლად.
რუსეთისთვის ასადის მმართველობა იმას ნიშნავდა, რომ მოსკოვს შეეძლო შეენარჩუნებინა ხმეიმიმის ავიაბაზა და საზღვაო ბაზა ტარტუსში, რომლებიც მას უმარტივებდა წვდომას ახლო აღმოსავლეთზე, ჩრდილოეთ აფრიკასა და ხმელთაშუა ზღვაზე.
ანკარას სურდა, რომ სირიის მთავრობა ყოფილიყო უფრო მეტად მორგებული მის რეგიონულ ხედვასა და პოლიტიკას, განსაკუთრებით ჩრდილო-აღმოსავლეთ სირიაში ქურთების შეკავების საქმეში. ქურთული პარტიების კოალიცია, დემოკრატიული კავშირის პარტიის (PYD) ჩათვლით, მართავს ჩრდილოეთ და აღმოსავლეთ სირიის ავტონომიურ ადმინისტრაციას.
PYD-ის შეიარაღებული ფრთა, სახალხო დაცვის დანაყოფები (YPG), ხელმძღვანელობს აშშ-ის მიერ მხარდაჭერილ სირიის დემოკრატიულ ძალებს (SDF).
„თურქეთს სამი ძირითადი ამოცანა აქვს სირიაში: YPG/PYD-თან ბრძოლა, სირიელი ლტოლვილების სირიაში დაბრუნების შესაძლებლობა და ლტოლვილთა მორიგი ნაკადის თურქეთში შესვლის პრევენცია“, - თქვა დარია ისაჩენკომ, საერთაშორისო და უსაფრთხოების საკითხთა ექსპერტმა გერმანიის ინსტიტუტიდან. 8 დეკემბერს ასადის დაცემამ შეაჩერა ლტოლვილების შედინება თურქეთში, თუმცა „პირველი ორი საკითხი [გადაუჭრელი] რჩება“, - დასძინა ისაჩენკომ.
სირიას ახლა ფაქტობრივად მართავს აშშ-ის მიერ ტერორისტულ ორგანიზაციად დასახელებული ჰაიათ თაჰრირ ალ-შამი (HTS) და მისი მოკავშირეები - ზოგიერთ მათგანს აქვს კავშირი თურქეთთან, ირანის მეტოქესთან.
ისაჩენკო ამბობს, რომ თურქეთის მზარდმა გავლენამ სირიაში შეიძლება კიდევ უფრო გააძლიეროს მისი პოზიცია ხმელთაშუა ზღვაში, თუ ანკარა ხელს მოაწერს ლიბიის სტილის საზღვაო შეთანხმებას დამასკის ახალ ხელისუფლებასთან.
სამომავლო გზა
თურქეთის მზარდმა გავლენამ და ირანის დასუსტებულმა პოზიციამ სირიაში, შესაძლოა, სამხრეთ კავკასიაში, სადაც ირანი, რუსეთი და თურქეთი გავლენისთვის იბრძვიან, მოვლენების განვითარებაზე გავლენა მოახდინოს.
ექსპერტები ამბობდნენ, რომ ასტანის მოლაპარაკებები - ფორმატი, რომელსაც სამი ქვეყანა სირიაში კონფლიქტის დასასრულებლად ასპონსორებდა - შესაძლებელია მკვდარია, მაგრამ ის მუშაობდა როგორც სხვადასხვა ინტერესის დარეგულირების ინსტრუმენტი.
„არ უნდა გამოირიცხოს კოორდინაცია და კონსულტაციები თურქეთსა და ირანს, და ასევე რუსეთს შორის ახლო აღმოსავლეთსა და სამხრეთ კავკასიაში კონფლიქტების მართვის საკითხებზე“, - განაცხადა ისაჩენკომ.
ის დასძენს, რომ სირიაშიც კი, თურქეთის და ირანის გარკვეული ინტერესები შესაძლოა ერთმანეთს შეესაბამებოდეს, მაგალითად, ისრაელის სახით საერთო მოწინააღმდეგის დანახვა, რომელიც შევიდა სირიის ტერიტორიაზე ასადის დაცემის შემდეგ.
ზოგიერთი ექსპერტი ამტკიცებს, რომ თეირანი ეცდება შეარყიოს თურქეთის პოზიციები სირიაში იმის იმედით, რომ ქვეყანას დააბრუნებს ე.წ. დაპირისპირების ღერძზე.
„ისლამური რევოლუციის გუშაგთა კორპუსი მოიძიებს გზებს სირიაში გავლენის დასაბრუნებლად“, - თქვა ტალებლუმ FDD-დან.
„დაჩაგრული, მოშორებული და უარყოფილი ადგილობრივი აქტორების შერჩევა მარტივია, განსაკუთრებით იმ ქვეყნებში, სადაც ცენტრალური ხელისუფლება სუსტია“.
ქურთების საკითხი
ქურთების მიერ მართულ SDF-ის აშშ-ის მიერ მხარდაჭერა ბოლო წლებში შესუსტდა სხვადასხვა ფაქტორის გამო, მათ შორის იყო 2018 და 2019 წლებში აშშ-ის ჯარების დიდი ნაწილის გაყვანა და ვაშინგტონის მხრიდან ნატოს მოკავშირე თურქეთზე ზეწოლა.
ანკარას, რომელიც 2019 წელს შეიჭრა ჩრდილოეთ სირიაში ქურთების ძალების წინააღმდეგ, ახლა ძლიერი პოზიციები აქვს, - ამბობენ ექსპერტები.
ასადის დაცემის შემდეგ, ანკარის მხარდაჭერილი მეამბოხე ჯგუფები შეეტაკნენ ქურთების ძალებს და დაიკავეს მანამდე ქურთების მიერ კონტროლირებადი თურქეთის საზღვართან მდებარე ქალაქები მანბიჯი და ტარაფატი.
ერაყელი ანალიტიკოსი ქურთისტანიდან ვლადიმირ ვან ვილგენბურგი, რომელიც სირიელი ქურთების შესახებ წიგნების თანაავტორია, ამბობს, რომ იქ დარჩენილი 900 ამერიკელი ჯარისკაცი შესაძლოა, ქურთებისთვის გარკვეულ დაცვას წარმოადგენდეს, თუმცა სიტუაცია კვლავ არამყარია.
„დამასკის ახალი ადმინისტრაცია, სავარაუდოდ, თურქეთთან ურთიერთობას ამჯობინებს SDF-ს“, - თქვა მან. - „ქურთები რთულ მდგომარეობაში არიან, თუ ისინი არ მიაღწევენ შეთანხმებას HTS-თან".
HTS-ის ლიდერს აჰმად ალ-შარას, რომელიც ადრე იყო ცნობილი აბუ მუჰამედ ალ-ჯულანის სახელით, სურს სირიაში ყველა შეიარაღებული ჯგუფის გაერთიანება ერთი დროშის ქვეშ. მაგრამ თუ SDF შეუერთდება, ეს ფაქტობრივად დაასრულებს ქურთების ავტონომიას სირიაში, ამბობს ვილგენბურგი.
