Δύο εξηγήσεις έχουν δοθεί ως τώρα για την άνοδο των αυταρχικών και λαϊκιστικών κομμάτων στις φιλελεύθερες δημοκρατίες, έγραφε το Σαββατοκύριακο στην El País ο ισπανός οικονομολόγος Αντόν Κόστας, πρόεδρος του Οικονομικού και Κοινωνικού Συμβουλίου της Ισπανίας. Η μία είναι κοινωνικοοικονομική. Η ενίσχυση του αυταρχισμού είναι αποτέλεσμα της δυσφορίας που προκαλούν οι μεγάλες ανισότητες, οι οποίες με τη σειρά τους οφείλονται στην απελευθέρωση των αγορών, στην αυτοματοποίηση πολλών βιομηχανικών παραγωγικών διαδικασιών, στην εμπορική παγκοσμιοποίηση λόγω του κινεζικού ανταγωνισμού και στην απώλεια καλών θέσεων εργασίας της μεσαίας τάξης λόγω της αποβιομηχάνισης.
Η δεύτερη εξήγηση είναι πολιτισμική. Η εκλογική απήχηση του εθνικολαϊκισμού οφείλεται στις δημογραφικές αλλαγές που έχουν σημειωθεί τις τελευταίες δεκαετίες στις ανεπτυγμένες κοινωνίες και έχουν προκαλέσει με τη σειρά τους ανατροπές στις κυρίαρχες πολιτισμικές αξίες. Από τη μια πλευρά, η αύξηση των μεταναστευτικών ροών πρόσφερε έναν ιδανικό αποδιοπομπαίο τράγο για την εργασιακή ανασφάλεια. Από την άλλη, οι απότομες αλλαγές στο πεδίο των δικαιωμάτων έχουν οδηγήσει πολλούς, κυρίως άνδρες, να αναζητούν τον «παλιό, καλό κόσμο» στην αγκαλιά των λαϊκιστών.
Θα έλεγε κανείς ότι όλα αυτά δεν αφορούν την Ελλάδα: εδώ κυριαρχεί και θα συνεχίσει να κυριαρχεί η Νέα Δημοκρατία, που αντιμετωπίζει με στιβαρό χέρι το Μεταναστευτικό, έκλεισε το κεφάλαιο των ανθρωπίνων δικαιωμάτων με τη θέσπιση του γάμου των ομοφύλων και διαχειρίζεται μια οικονομία όπου «τα πράγματα πάνε εκπληκτικά καλά», όπως έγραψε χθες η γερμανική «FAZ». Υπάρχει όμως κι ένας άλλος τρόπος να δει κανείς τα πράγματα. Οτι στην Ελλάδα τα «αντισυστημικά» κόμματα έχουν ένα αθροιστικό ποσοστό κάπου 25% και υπό ορισμένες προϋποθέσεις η κοινωνική δυσφορία θα μπορούσε να εκφραστεί με επικίνδυνο τρόπο. Οτι η εικόνα της οικονομίας είναι πλαστή, αφού στην πραγματικότητα δεν γίνονται επενδύσεις και όλα εξαρτώνται από τον τουρισμό. Και ότι η χώρα έχει ανάγκη τους μετανάστες, κι ας μην τολμάει να το ομολογήσει κανείς.
Πώς λοιπόν μπορούν να κερδίσουν τη μάχη οι φιλελεύθερες δημοκρατίες, της ελληνικής περιλαμβανομένης; Ανακτώντας την ικανότητα να δημιουργήσουν την κοινή ευημερία που είχαν πετύχει στην «ένδοξη τριακονταετία» μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, απαντά ο Αντόν Κόστας. Εξασφαλίζοντας δηλαδή καλές θέσεις εργασίας για τη μεσαία τάξη.
Αυτό δεν μπορεί να επιτευχθεί με την επαναβιομηχάνιση. Η βιομηχανία εξακολουθεί να αποτελεί έναν σημαντικό παράγοντα για την καινοτομία, την παραγωγικότητα και τη στρατηγική αυτονομία των οικονομιών μας, οι τελευταίες έχουν όμως οριστικά μετατραπεί σε οικονομίες των υπηρεσιών. Η πρόκληση λοιπόν είναι να αξιοποιηθούν οι νέες πράσινες και ψηφιακές τεχνολογίες (και ιδιαίτερα η τεχνητή νοημοσύνη) για να ενισχυθεί η παραγωγικότητα των εργαζομένων στον τομέα των υπηρεσιών, και ιδιαίτερα στην υγεία, την παροχή φροντίδας και τον τουρισμό.
Αλλιώς θα συνεχίσουμε να παραμυθιαζόμαστε ότι οδηγούμε το τρένο της ανάπτυξης με καύσιμο τα επιδόματα και τις έκτακτες ενισχύσεις.
