Το γεωπολιτικό σκηνικό που διαμορφώνεται εν κινήσει προσεγγίζεται με δύο τρόπους. Με τα σχήματα του περασμένου αιώνα και με μια οπτική που λαμβάνει υπ’ όψιν πως οι μεταβολές δομούνται πάνω σε έναν νέο πολυπολικό κόσμο που απομακρύνεται από την αμερικανική πρωτοκαθεδρία.
O Σωτήρης Μητραλέξης, διδάκτωρ Πολιτικής Επιστήμης και Διεθνών Σχέσεων, ερευνητικός εταίρος στο University College London, σημερινός αναλυτής με μοντέρνα μεθοδολογία, ανήκει στη δεύτερη σχολή. Θεώρησα πως ήταν μια καλή στιγμή να φωτίσει το νέο περιβάλλον μετά την ανατροπή Ασαντ στη Συρία που προστίθεται ως επεισόδιο στην παγκόσμια «εντροπία».
Είναι πολύ νωρίς για να γνωρίζουμε πώς ακριβώς θα εξελιχθούν τα πράγματα στην πρωτοφανή ανισορροπία που δημιουργείται. Είναι όμως έγκαιρη η διάγνωση του χάους: ένα αυταρχικό αλλά κοσμικό κράτος, με τις μειονότητές του προστατευόμενες (Χριστιανοί, Δρούζοι, Αλαουίτες, Σιίτες, κ.λπ.), βρίσκεται στα χέρια τζιχαντιστών και έρμαιο συνεχιζόμενων στρατιωτικών επεμβάσεων τριών κρατών (Τουρκία, Ισραήλ, ΗΠΑ) σε μια περιοχή σε πολεμική αναταραχή.
Το εγχείρημα εκδίωξης του Ασαντ μετράει 13 χρόνια, ένας παγκόσμιος πόλεμος σε μικρογραφία, σε γυάλα: στρατοί μεγάλων δυνάμεων αλληλοπολεμούν δι’ αντιπροσώπων και όχι μόνο, αλλά αυστηρά μέσα στα όρια και σύνορα ενός κράτους. Με τον Ασαντ να παραμένει στην εξουσία, σε πείσμα πάντων.
Αυτό άλλαξε μέσα σε μία εβδομάδα. Οποιος σας πει ότι γνωρίζει με απόλυτη βεβαιότητα πώς έγινε αυτό, ψεύδεται. Κερδίζει όμως έδαφος το σενάριο που περιγράφετε: μια επιχείρηση που αρχικά είχε μάλλον περιορισμένους στόχους έφτασε μέχρι την πρωτεύουσα, χωρίς αντίσταση, ενώ η Ρωσία και το Ιράν – που συναντούσαν εσχάτως μια αδιαλλαξία του Ασαντ να συνεργαστεί και να προβεί σε κάποιους αναγκαίους συμβιβασμούς – δεν μπορούσαν να υποστηρίξουν έναν συριακό στρατό που δεν ήθελε να υποστηρίξει τον εαυτό του. Οι ταχύτητες είναι ιλιγγιώδεις.
Επειδή τα πράγματα βρίσκονται εν κινήσει, απάντηση θα μπορούσε να επιχειρηθεί μόνο με αστερίσκους: από κερδισμένους, σαφώς και πρωτίστως η Τουρκία, που από κράτος μόλις κατέστη οιονεί αυτοκρατορία.
Αστερίσκος: εκτός εάν η διαταραχή των σχέσεών της με τη Ρωσία αποδειχθεί θανάσιμη μεσομακροπρόθεσμα.
Αφού περισφίγγεται το Ιράν, που τοποθετείται στους χαμένους, το Ισραήλ τοποθετείται στους νικητές με εισβολή και κατάκτηση εδαφών (Ορος Ερμών, Υψίπεδα Γκολάν και παραπέρα), το οποίο κατάφερε την πρώτη νίκη του μετά την αποτυχία των στρατιωτικών στόχων στη Γάζα (επιστροφή ομήρων, εξάλειψη Χαμάς, ανομολόγητα και εκδίωξη Παλαιστινίων) και στον Λίβανο (αποτυχία χερσαίας εισβολής). Αστερίσκος: εκτός εάν, αντί για τον αμερικανοϊσραηλινώς συμπλέοντα Αλ-Γκολάνι, το ριζοσπαστικό Ισλάμ στη Συρία επανακάμψει στις εργοστασιακές του ρυθμίσεις.
Κερδισμένοι είναι όσοι σε ΗΠΑ, ΝΑΤΟ και ΕΕ επιθυμούσαν για πάνω από δεκαετία την πτώση του Ασαντ – αλλά που τώρα θα πρέπει να βρουν άκρη με μια Συρία δοσμένη σε τζιχαντιστικές φράξιες. Στους χαμένους συμπεριλαμβάνονται η Ελλάδα και η Κύπρος.
Η φιλοπαλαιστινιακή και αντιισραηλινή ρητορική της αποδεικνύεται μια απάτη, αλλά αυτό είναι το ήκιστα σημαντικό.
Η Τουρκία αλλάζει πίστα: πρόκειται για παιχνίδι ιδιαίτερα υψηλού ρίσκου, αλλά όντως επιχειρεί «Τουρκικό Αιώνα».
De facto κατακτά εδάφη και αυξάνει την επικράτειά της. Επιτυγχάνει σκέλη του «Εθνικού Ορκου» του 1920: εκκρεμούντα σκέλη αφορούν και την Ελλάδα.
Καθίσταται κρίσιμος ρυθμιστής σε μια περιοχή πολύ ευρύτερη των συνόρων της.
Ο,τι έβλεπε ως «κουρδικό πρόβλημα» επαναπλαισιώνεται ριζικά. Πρόκειται για στρατηγικής σημασίας εξελίξεις, που φυσικά αφορούν και τον στρατηγικό υπολογισμό σε σχέση με τη δική μας χώρα. Ταυτόχρονα, η Τουρκία περιπλέκει αποφασιστικά τη σχέση της με τη Ρωσία και αποκτά οιονεί σύνορα με το Ισραήλ εντός του συριακού εδάφους.
Εδώ είναι το μεγάλο και κρίσιμο ερώτημα. Διότι η πρώτη θητεία Τραμπ ήταν μια τετραετία χωρίς αμερικανικούς πολέμους.
Ομως το 2025 δεν είναι 2017. Τα μέτωπα είναι ορθάνοιχτα: η εξίσωση Τραμπ για συμφωνία με τη Ρωσία στην Ουκρανία δεν είναι βέβαιο ότι θα βγει, δεδομένων όσων η Ρωσία θεωρεί κεκτημένα επί του πεδίου και αδιαπραγμάτευτα. Στη Δυτική Ασία («Μέση Ανατολή» οριενταλιστί) το «όχι άλλοι πόλεμοι» θα πρέπει να ισορροπήσει με την υπεσχημένη άμετρη στήριξη Τραμπ στο Ισραήλ, οι βλέψεις του οποίου είναι ολοένα και πιο ασυμμάζευτες.
Και πάντοτε εκκρεμεί το εάν ο «ψυχρός» πόλεμος με την Κίνα θα μπορούσε να θερμανθεί (περισσότερο στη Νότια Σινική Θάλασσα και δευτερευόντως στην Ταϊβάν). Οι προσώρας διακηρύξεις του Τραμπ δεν επαρκούν για καθαρή εικόνα: αναμείνατε.
Διπολικός σίγουρα όχι: πολυπολικός είναι ήδη εκ των πραγμάτων. Αλλά οι ΗΠΑ πιστεύουν ότι ο κόσμος είναι ακόμα μονοπολικός, με τις ίδιες ως τον μόνο παγκόσμιο ηγεμόνα και τη διεθνή τάξη βασισμένη στους δικούς τους κανόνες. Οταν μιλάμε για πυρηνικές δυνάμεις, αυτό περιπλέκει τα πράγματα με επικίνδυνους τρόπους.
Μόνο αρνητικά, και πολύ επικίνδυνα: ένα κράτος δίπλα μας, ακριβώς απέναντι από την Κύπρο, μόλις ρευστοποιήθηκε, από χώρα έγινε χώρος και κυβερνάται από… «μετριοπαθείς τζιχαντιστές» (τι φράση!).
Προφανώς κι έπονται προσφυγικά ρεύματα, μεταξύ άλλων. Οι εξελίξεις χαιρετίστηκαν από την ελληνική κυβέρνηση.
Η Τουρκία επιτυγχάνει πρωτοφανή νίκη, ευρύτερο ρυθμιστικό ρόλο στην περιοχή και κατακτητικά κεκτημένα, την ίδια ώρα που η ελληνική κυβέρνηση φαντάζεται συμφωνίες και διευθετήσεις.
Χάρη στη Συρία, τα μέχρι πρότινος αποκομμένα πολεμικά μέτωπα διασυνδέονται: ένα από πάνω μας, ένα δίπλα μας και από κάτω η Λιβύη σε συντρίμμια. Το 2025 πρέπει να φοράμε τις ζώνες ασφαλείας μας…
