15 Ekim 1927 günü Mustafa Kemal’in hazırladığı ve Kurtuluş Savaşı’nın belgesi olan Nutuk’un 97 yıl dönümü. Nutuk 19 Mayıs 1919- 15 Ekim 1927 tarihleri arasındaki olayları kapsamaktadır. Atatürk, 15 Ekim-20 Ekim günlerinde 6 gün yani 36,5 saatte okudu. Peki Nutuk niçin ve nasıl yazıldı perde arkasını öğrenelim. Mustafa Kemal amacını şöyle özetler:
“Amacım, inkılaplarımızın incelenmesinde tarihe kolaylık sağlamaktır. Bütün bu olayların oluşumu ve gelişiminden Türkiye Büyük Millet Meclisi ve Hükûmet Başkanı, Başkomutan ve Cumhurbaşkanı olarak bulunmuş̧ olmaktan daha çok, teşkilatımızın (Anadolu ve Rumeli Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti ve Söylev’in verildiği tarihte Cumhuriyet Halk Fırkası) genel başkanı olarak bu görevi yapmaya kendimi mecbur sayarım.”
Mustafa Kemal Nutuk ile hukuk, ahlak, bilim, adalet ve liyakat ölçülerine ve milli esaslara dayalı bir yapılanmayı ve işleyişini ortaya koymuş̧ ve ulaşılan sonucu Türk gençliğine güvenle bırakmıştır. Bu yapıt ayrıca esaret altında ezilen ve sömürülen milletler için sömürgecilikle mücadele edilerek bağımsızlık ve kurtuluş̧ yolunu göstermede örnek teşkil etmektedir. Gazi’nin Nutuk’un son gözden geçirmesini yaptığı Çankaya Köşkü’ndeki çalışmayı yazar Falih Rıfkı Atay şöyle nakletmektedir:
“...Nutuk Atatürk’teki çalışma gücünün insan takatini bazen ne kadar aştığını gösterir. Yüzlerce, binlerce vesikayı eski köşkün üst katındaki küçük çalışma odasında kendisi ayırmış̧, Nutuk’u çoğunca ayaküstü̈ dolaşarak dikte etmiştir. Saatler süren diktelerden sonra kaleme alanlar (asistanlar) sekiz on saatlik bir uykuya gittikleri zaman Atatürk bir banyo alır, giyinir, akşam davetlilere o gün yazdıklarını okutmak üzere sofraya inerdi. Okuma ve o gün yazdıkları üzerine konuşma, muhakeme ve tartışmalar saatler sürerdi...”
Mustafa Kemal’in Nutuk’u nasıl yazdığını bir kerede birlikte çalıştığı köşkün kütüphanecisi Nuri Ulus’unun anılarından dinleyelim: “Atatürk, köşkün büyük salonunun bir kösesinde hazırlattıkları bürosunda Nutuk’u hazırlama çalışmalarına günlerce devam etmişlerdir. Bu çalışmaların hepsinde beni yanında bulundurmuştu. Yazdıkları tabedildikten sonra yüksek sesle kendi kendine okuyarak bazı yerleri bana tashih ettirip düzelttirir ve tekrar son haliyle okurdu. Büyük Nutuk’u hazırlarken hiç̧ mübalağa etmeden rahatlıkla söyleyebilirim ki otuz, otuz beş̧ saat çalıştığımız olurdu.”
Atatürk birçok konuyu hayatta kalan arkadaşlarına yani canlı tanıklara da sorup fikir ve düşüncelerini almaya son derece önem verirdi. Bu büyük eserini yazarken de yazdığı olayların içerisinde yaşamış̧ kişileri köşke çağırıp onlarla anıları tazelemeyi ve doğrulamayı da ihmal etmemiştir. Atatürk ile 30 yıl birlikte olan İbrahim Süreyya Yiğit en sık çağırılan kişilerden biriydi. Atatürk Nutuk’u yazarken elinde yabancı arşiv vesikaları yoktu. Başbakanlık, Dışişleri Bakanlığı ve Genelkurmay arşivlerinden de yararlanmamıştır. Peki, buttun bu bilgileri nereden temin etmiştir? Bu büyük eseri Kurtuluş̧ Savaşı’nın azim ve enerjisiyle uç̧ ay gibi bir solukta denebilecek sürede ortaya koymadaki başarısının sırrı nedir? Mustafa Kemal Paşa Samsun’dan Anadolu’ya ayak bastığı 19 Mayıs 1919 tarihinden Büyük Millet Meclisi’nin açılış̧ tarihi olan 23 Nisan 1920’ye kadar geçen 11 ay 4 günlük sürece her şeyi kendisi idare ettiğinden her talimat kendi imzasıyla çıkmıştır. Bu talimatların asılları özel kalemde bulunduğundan bu sürecȩ için başka kaynaklara pek gereksinim duyulmamıştır.
Atatürk başladığı bir çalışmayı bitirmeden rahat edemezdi. Zorunlu bir sebep olmadıkça o işi erteleme gibi bir alışkanlığı da yoktu. Nutuk’u hazırlarken yüzlerce belgeyi 20-30 saat süreyle bazen ayakta bazen oturarak tetkik ederken bile kendisinde yorgunluk emaresi görülmemiştir. Ancak bu yorucu çalışmanın sonlarına doğru bir gün sol kolunda ve göğsünde şiddetli ağrılar hissetmiş̧ doktorların ısrarı üzerine birkaç gün dinlenmek zorunda kalmıştır.
“Atatürk, Çankaya Köşkü’nde Büyük Nutuk’u hazırlarken kırk sekiz saat hiç̧ gözünü kırpmadan yazı dikte ettiği olmuştur. O binlerce belge arasından ayırdığı notlarıyla büyük eserini tamamlamak için uykusunu bile feda etmekten çekinmezdi. Ciddi bir işe başladı mı, o işin sonunun geldiğini görmeden asla rahat edemezdi. Eline aldığı bir işi yarım bırakmaz, mutlaka bitirirdi.”
Atatürk’ün çeşitli görevlerde 35 yıl birlikte çalıştığı, sevdiği ve güvendiği arkadaşlarımdan İzmit Milletvekili Süreyya Yiğit bir anısında şunları yazmıştır: “Atatürk büyük işler hazırlarken asla alkole ilgi göstermezdi... Korkunç̧ derecede bir irade gücü vardı.”
Atatürk, Nutuk’u okumaya başlamadan önce kongreyi açarken özeti aşağıda sunulan konuşmayı yapmıştır. Bu söylem Nutuk’ta yer almamıştır. O günkü gazetelerde yayımlanan bu konuşma daha sonra Atatürk’ün Söylev ve Demeçleri’nde yer almıştır.
“...Bugün açılışıyla övünç̧ duyduğum Büyük Kongremiz, Sivas Kongresi’nden sonra teşkilatımızın ikinci büyük kongresi oluyor... Gelecek için en doğru olan ve memleketin ihtiyaçlarına en uygun kararlara ulaşmaya çalışacağız... Efendiler, geleceğe ait önlemler hakkında düşünce alışverişinde bulunmadan önce geçmişse ait olaylar hakkında bildirimlerde bulunmak ve senelerden beri devam eden çalışmalarımızın ve uygulamalarımızın milletimize hesabını vermek görevim olduğu inancındayım. Olaylarla dolu olan dokuz senelik bir devrenin tarihine değinecek bildirilerim ve açıklamalarım uzun sürecektir. Fakat yerine getirilmesi zorunlu bir göre olduğuna göre beni hoş̧ göreceğinizi Ümit ederim.”
Bu konuşmanın bitiminde başkanlık kürsüsünü İsmet Paşa’ya bırakarak 6 gün sürecek olan Nutuk’un sunumuna başlamıştır. Nutuk, Atatürk’ün gururla en büyük eserim dediği o gün 4 (dört) yaşında olan Cumhuriyet’in kuruluş belgesini olusturmaktadır. Bu nedenle Atatürk’ü, kurtuluş̧ mücadelesini ve savaşını, Türkiye Cumhuriyeti’nin kuruluşunu ve aydınlanmayı içeren inkılâpları anlamak için herkesin bu büyük yapıtı okuması gerektiği bir vatandaşlık görevi olarak ortaya çıkmaktadır.
Atatürk hayatta yaşananlar ile ilgili olarak demektedir ki: “Her an tarihe karşı, cihana karşı hareketlerimizin hesabını verebilecek bir durumda bulunmak gerekir.” Atatürk’ün tüm hayatı, fikir ve düşünceleri ve ahlakı bu söylemin içinde saklıdır. Nutuk ile Atatürk adeta yaptıklarının hesabını ulus egemenliğinin temel unsuru olan Cumhuriyet Halk Partisi önünde tarihe ve Türk milletine vererek; hesap veren devlet adamı ahlakının ülkesinde yer etmesini sağlamak istemiştir.
Türkiye Cumhuriyeti’nin kurucusu olan Atatürk, eski bir Türk geleneği olan geride kalanlara yaşananlar, alınması gereken dersler ve gelecekteki muhtemel tehlikeler hakkında bilgi veren bir vasiyetname bırakan Oğuzların atası Oğuz Han gibi davranarak Nutuk’u hazırlar. Özellikle Kurtuluş Savaşı sırasında yaşananları –tekrar yaşanmaması için‑ bir bütün halinde milletine aktarmak ister ve bunu gelecek nesillere karşı bir görev olarak görür. Nutuk’un geneliyle ilgili bir değerlendirme niteliği taşıyan Yusuf Akçura’nın 23 Ekim 1927 tarihli “O” başlıklı yazısıdır. Akçura bu yazısında şöyle der:
“O, yalnız Türk düşmanlarına galebe çalarak, Türk yurdunu kurtarmadı: O, yalnız Türklerin önüne düşerek, Türklere doğru yolu göstererek, Türklere hakikati göstererek Türk’leri necata (Kurtuluş) erdirmedi. O, Ademoğullar’nın büyük bir kısmına, hatta yalnız büyük bir kısmına değil, belki hepsine yeni bir hayat yaratıyor…”
