Ahmet Özay
Yeni ‘Soğuk Savaş’ın cephedeki aktörlerini bir araya getiren takas, ajan filmlerini aratmadı. Zira Ankara’daki rehine takasının aktörleri tüm gizli servis filmlerine ilham verecek nitelikte.
Soğuk Savaş yıllarında cephe ülkeleri Berlin’de birbiri ile doğrudan temastaydılar. Berlin’in batısında veya doğusunda toplanılır, takası bizzat kendileri yaparlardı. Sovyet Rusya, İngiltere, Fransa ve Amerika heyetleri birbirleri ile temas kurarlardı. Ya “Check Point Charlie” ya da “Glienicker Brücke”de taraflar bir araya gelirdi.
Heyetler Potsdam’daki Glienicke’de köprü başında bekler. Her iki tarafın esirleri köprünün ortasına kadar karşılıklı olarak yürürler. Takas biter. Sonra arabalara binilir, kortejler halinde kışlalara veya misyonlara dönülürdü.
Bu kez öyle olmadı.
Çünkü Rusya NATO ile aracılar üzerinden temas kurmak istemiyor. NATO’ya sonradan dahil edilen ‘Doğu Bloku’ ülkelerini de muhatap görmüyor. Bu bağlamda Almanya’yı da şimdilik çizmiş durumda.
Cumhurbaşkanı Erdoğan ile Rusya Devlet Başkanı Putin arasında bir güven ortamı oluşmuş. 2014 Kırım işgalinden Suriye iç savaşına, Ukrayna savaşından Karabağ harekatına kadar iki ülke arasında yerleşik hale gelmiş bir mekanizma mevcut. Bu mekanizmanın aktörleri de şekillenmiş.
İlk açıklama MİT’ten geliyor. Avrupa basını, haberleri takas operasyonunu MİT’e dayanarak, MİT’in özel operasyonu olarak veriyor.
Bu ifadeler aktörler ve siyasi mekanizmalardaki değişime işaret ediyor. Esir takasları artık Berlin’de yapılmıyor. Rusya ne İsveç’i, ne Polonya’yı ne de diğer NATO ülkelerini itimat edilir görmüyor.
Avrupa’nın gündemi polis filmlerini andırıyor. İsrail’in Lübnan’da bir savaşın eşiğinde olduğu haberlerini her an değişen bir gündem izliyor. Olası “Lübnan-İsrail savaşı” başlıkları yerini, hemen “Erdoğan İsrail’e saldıracak” yorumlarına bırakıyor.
Tahran’dan “Hamas’ın Siyasi Büro Şefi İsmail Heniyye’nin suikast sonucu öldürüldüğü” haberi geliyor. Alman televizyonları Tahran’dan gelişmeleri dakika dakika veriyor.
Akşam saatlerinde bir anda Ankara kaynaklı haberler Avrupa başkentlerinde gündemi değiştiriyor.
“Soğuk Savaş sonrasında Ankara’da gerçekleşen en büyük takas” ibaresi ile verilen haberler birbirini izliyor. Türkiye’nin, “Casusların, tetikçilerin ve Rusya’daki rejim muhaliflerinin takasını koordine ettiği” akışta ilk sırada yer buluyor.
Böylece ‘söylem’ ile ‘eylem’ anlamı bir kez daha reel politikada anlam kazanıyor. Bir gün öncesi Tel Aviv kaynaklı “Türkiye NATO’dan atılsın” çağrıları bir anda anlamsızlaşıyor.
Alman kanallarının “Almanya bizi kıskanıyor” kıvamındaki “Erdoğan İsrail’e saldıracak” türü kışkırtmaları bayatlıyor.
Türkiye’yi İran ekseninde eklemleme gayretleri şimdiden işlevini yitiriyor.
Dört bir yanımızda sıcak savaşın arifesi yaşanırken, Türk devleti Batı başkentlerinde bir diplomasi kapısının aralanmasını mümkün kılıyor. Batı ve Doğu’yu müzakere platformunda tutan NATO üyesi olarak, tüm söylemlerden
bağımsız olarak kendi gündemini belirliyor.
Aralarında iki çocuğun da bulunduğu 10 esir Rusya’ya, 13’ü Almanya’ya ve 3’ü Amerika’ya transfer ediliyor. Bu tarihi takasta toplam 7 uçak dünyanın farklı noktalarından kalkarak eş zamanlı olarak Ankara’ya iniyor.
Bu uçaklardan bir tanesi Amerikan Başkanı Biden’e ait, 3 rehine ile Amerika’ya hareket ediyor. Bir diğeri serbest bırakılan 10 rehine ile Köln Havalimanı’na hareket ediyor.
Amerika Başkanı Biden, Ankara Esenboğa Havalimanı'nda gerçekleşen esir değişimini “Rusya’dan, aralarında beş Alman ve siyasi tutuklu yedi Rus vatandaşının da bulunduğu 16 kişinin serbest bırakılmasını sağladık. Bu usta bir diplomasi hamlesi” sözleri ile nitelendiriyor. Almanya, Slovenya, Norveç ve Türkiye’ye özellikle teşekkür ediyor.
Amerikan ve rejim karşıtı Rus mahkumlarını getiren Rusya Devlet Başkanına ait uçak Ankara’da Almanya’dan getirilecek Rus ajanlarını bekliyor.
Bir süre sonra aynı uçak Berlin’de 23 Ağustos 2019 günü Çeçen Lider Selimhan Changoschwili’yi öldüren FSB subayı, ajan Wadim Krasikow’u alarak Moskova’ya dönüyor. Wadim Krasikow uçaktan, başında yüz hatlarını gizleyen lacivert bir şapkayla iniyor.
Moskova’da katil Krassikow’u Rusya Başkanı Putin sarılarak, çiçeklerle karşılıyor.
Rusya ve ABD’nin yanı sıra Almanya, Polonya, Slovenya, Norveç ve Belarus cezaevlerinden tahliye edilen 26 kişiden 16’sı Batı’ya, 10’u Rusya’ya uçuyor. Gelenler arasında Alman vatandaşları ağırlıkta olsa da ABD'li Wall Street muhabiri Evan Gershkovich, ABD Deniz Piyadesi Paul Whelan ve Rus muhalif Vlademir Karamirza en önemli isimler arasında yer alıyor.
Alman basınında yer alan haberlere göre esir takasının Rus muhalif Alexi Navalny’yi kurtarmak amacı ile başlatıldığı, Navalny’nin cezaevinde ortadan kaldırılması nedeni ile planın tam anlamı ile uygulanamadığı yorumları yapılıyor.
İstihbarat diplomasisini kullanan MİT organizasyonu ile tarafların son kez Temmuz 2024’te Türkiye’de bir araya geldiği kaydediliyor. Lakin, Amerikan Başkanı Biden’ın Şubat ayında Alman Başbakanı Olaf Scholz ile konuyu görüştüğü anlaşılıyor. Alexi Navalny’nin serbest bırakılması karşılığında Çeçen Lider Selimhan Changoschwili’nin Almanya’da tutuklu katilinin serbest bırakılmasını istediği bildiriliyor. Beyaz Saray’da yapılan bu görüşmede Alman Başbakanı’nın Amerikan Başkanına “Senin için bunu yapacağım” dediği anlaşılıyor.
Dışişleri Bakanı Hakan Fidan, operasyona ilişkin “Bu operasyonda görev alan Milli İstihbarat Teşkilatı personelimizi yürekten tebrik ediyorum. Türkiye, Sayın Cumhurbaşkanımızın vizyonu doğrultusunda barışçıl diplomasinin merkezi olmaya devam edecektir” değerlendirmesinde bulunuyor.
Rusya’nın serbest bıraktığı rehinelerin Ankara üzerinden Avrupa başkentlerine gelmeleriyle olumlu bir hava oluştu. Almanya saatiyle 23.00 dolaylarında Köln Bonn Havalimanı’na inen Alman uçağını Alman Başbakanı Olaf Scholz karşıladı. Alman rehineler arasında Beyaz Rusya’da idama mahkum edilen Rico Krieger de bulunuyordu. Serbest bırakılan Ruslardan Oleg Orlow ve sanatçı Alexandra Skotschilenko da Almanya’ya getirilenler arasında. Bu isimler Ukrayna işgaline karşı, hapishanede ortadan kaldırılan Alexi Navalny’nin dostları
olarak biliniyorlar.
Serbest bırakılan Rus muhalif Ilya Yashin’in annesi Tatyana Yashina yaptığı açıklamada, “Buna inanmadık ve son dakikaya kadar hiçbir şeyden haberimiz olmadı” dedi. 41 yaşındaki Yashin, 2015 yılında öldürülen muhalif siyasetçi Boris Nemtsov’un sırdaşı ve bir Rus esir kampında ölen Alexei Navalny’nin de arkadaşıydı. 2022 yılının sonunda, Rusya’nın Ukrayna’daki işgalini eleştirdiği için sekiz buçuk yıl hapis cezasına çarptırıldı. Serbest bırakılan insan hakları aktivisti Oleg Orlov’un eşi Tatyana Kasatkina AFP’ye yaptığı açıklamada esir takasının “bu kadar büyük” olacağını beklemediğini söyledi.
Aslında Cumhurbaşkanı Tayyip Erdoğan’ın arabuluculuğu neticesinde Türkiye daha önce de Rusya’nın 215, Ukrayna’nın ise 85 esiri serbest bırakmasını sağlamıştı. Rusya’nın serbest
bıraktığı Ukrayna askerleri arasında Azak Taburu’nun lider kadrosundaki
5 ismi de vardı.
Türkiye’de yapılan esir takasında Rus albaylar, yüzbaşılar ve uzman çavuşlar serbest bırakıldı. Ukrayna da Putin’in Ukrayna’daki sağ kolu, 2014’teki olayların arkasındaki isim Viktor Medvedçuk’u Rusya’ya teslim etti.
Sadece bu kadar mı? Kırım Tatar Milli Meclis Yöneticileri Akdem Çigöz, Hilmi Ömerov ve Narman Celal Türkiye’nin girişimi ile Rusya esaretinden kurtarılarak önceki dönemlerde Türkiye’ye getirildiler.
Türkiye “söylemleri” ile şiddet ve savaş yanlısı çevrelere karşı caydırıcı bir işleve sahip olduğu gibi “eylemleri” ile de Avrupa güvenliğinde kilit bir role sahip olduğunu bir kez daha ortaya koymuştur.
ALMANYA, NORVEÇ, POLONYA, SLOVENYA VE AMERİKA’DAN SINIR DIŞI EDİLENLER
* Vadim Krasikov: Rus gizli servis ajanı, Berlin’de Selimhan Changoschwili öldürdüğü için Almanya’da ömür boyu hapis cezasına çarptırıldı.
* Vladislav Kljuschin: İşadamı, hacker faaliyetleri nedeni ile Boston’da hapisteydi.
* Roman Selesnjow: Seattle’da 2016’da hapis cezasına çarptırıldı. Kredi kartı dolandırıcılığıyla suçlanıyordu.
* Michail Mikuschin: Rus Askeri İstihbaratı GRU mensubu. Norveç’te hapisteydi.
* Vadim Konoschtschenok: FSB Ajanı, insan taciri.
* Artjom Dulzew: Ajan, Slovenya’da hapisteydi.
* Anna Dulzewa: Ajan, Slovenya’da hapisteydi.
* Pawel Rubzow/ Pablo González: Rus ajanı, Polonya’da hapisteydi.
AMERİKA’DA YAŞAYIP RUSYA TARAFINDAN SINIR DIŞI EDİLENLER
* Evan Gershkovich: Wall Street Journal muhabiri, casusluktan 16 yıl hapse mahkum edilmişti.
* Vadimir Karamirza: Rusya ve İngiltere vatandaşı siyasetçi ve gazeteci, 26 yıla mahkum edilmişti.
* Alsu Kurmasheva: Rus ve Amerikan vatandaşı gazeteci, Azatlık Radyosu çalışanı, 6,5 yıla mahkumdu.
* Paul Whelan: Amerikan vatandaşı, eski asker, 12 yıla mahkum edilmişti.
RUSYA VE BEYAZ RUSYA’DAN SINIR DIŞI EDİLEN DİĞER İSİMLER
* Rico Krieger: Alman vatandaşı, ilk yardım uzmanı. İdam cezasına mahkumdu.
* Kevin Lick: 18 yaşında Rusya Almanı, vatana ihanetten yargılanıyordu.
* German Moyzhes: 2024’de St. Petersburg’da tutuklandı. Rus-Alman Yahudisi. Köln Yahudi Cemaati mensubu.
* Patrick Schöbel: 35 yaşında Alman.
* Demuri Dieter Voronin: Alman-Rus siyaset bilimci.
RUSYA VE BEYAZ RUSYA’DAN SINIR DIŞI EDİLEN REJİM MUHALİFLERİ
* Ilja Jaschin: Halk Özgürlüğü Partisi lideri.
* Oleg Orlow: Memorial, İnsan Hakları Örgütü yöneticisi.
* Alexandra Skotschilenko: Sanatçı, barış hareketi mensubu.
* Lilia Tschanischewa: Hapishanede ölü bulunan Alexi Navalny’nin çalışma arkadaşı.
* Xenia Fadejewa: Hapishanede ölü bulunan Alexi Navalny’nin çalışma arkadaşı.
* Wadim Ostanin: Rejim mualifi, Alexi Navalny’nin arkadaşı Andrei Piwowarow.
2. Dünya Savaşı’ndan sonraki en büyük rehine takası: 7 ülkeden Ankara'ya getirdiler
