«Մեդիալաբի» հարցերին պատասխանում է քաղաքագետ Մանվել Սարգսյանը
– Պարո՛ն Սարգսյան, Ադրբեջանի նախագահը հուլիսի 20-ին Շուշիում ուշագրավ հայտարարություններ է արել Հայաստանի մասով: Մասնավորապես ասել է, որ «Հայաստանի Հանրապետության իշխանություններից մենք սպասում ենք հստակ հայտարարություն առ այն, թե ինչպես և երբ պետք է ադրբեջանցիները կամ նրանց սերունդները, որոնք վտարվել են այսօրվա Հայաստանի տարածքից՝ Արևմտյան Ադրբեջանից, վերադառնան իրենց պատմական տարածքներ՝ ապրելու կամ այցելելու նպատակով»։
– Ալիևի նպատակը պարզ է, ինքն էլ ասաց, որ Արցախը վերացնելուց հետո նա ուզում է ընդհանրապես վերացնել բոլոր գոյություն ունեցող նարատիվները, ցույց տալ, որ այդ ամեն ինչը եղել է սուտ, անարդար և այլն։ Տարածքը բնակչությունից ազատեց, խնդիրն է վերացնում, հուշարձաններն է վերացնում, Հայաստանին պարտադրել են բոլոր օղակներից հանել Արցախի մասին փաստաթղթերը, Մինսկի խումբն են ուզում վերացնել ու, ընդհանրապես, երևի շուտով թերթերն էլ այրեն, որտեղ խոսք է եղել Արցախի մասին։
Շատ հետաքրքիր է այդ քաղաքականությունը, սարսափ կա, որ կարող է վերականգնվի այդ ամենը։ Ինքնին բավականին անդուր բան է, չգիտեմ թե Հայաստանում որքանով են լուրջ վերաբերվում այդ ամեն ինչին։
Ինչ վերաբերում է ձեր մատնանշած հայտարարությանը, կարծում եմ, որ իզուր չի ընդգծել, անցյալ անգամ մենք խոսեցինք, որ ստեղծվել է շատ կոնկրետ իրավիճակ, երբ ամերիկացիները մի կողմից Օ’Բրայանի մակարդակով արդարացրել են Ադրբեջանի այս վերջին տարիների քաղաքականությունը, ներկայացրել են որպես խաղաղություն հաստատելու ծրագիր ու լուրջ նշանակություն են տվել Ադրբեջանին՝ տարածաշրջանում քաղաքականությունը փոխելու, հիշում եք դա։
Եվ բնական է, որ պայման են դրել, պայմանն էլ պարզ ու հստակ էր, որ պետք է Հայաստանի հետ խաղաղություն կնքվի, որ բացվի Մեղրիի այդ ճանապարհը, ամենակարևորն այն էր, որ Ադրբեջանը պետք է աներ այնպես, որ այստեղ գոյություն չունենար Ռուսաստանը։
Սա անլուծելի խնդիր էր Ադրբեջանի համար, նրանք ստիպված գնացին ԱՄՆ, հանդիպեցին, ու դրանից շատ քիչ բան հայտնի դարձավ, բայց Ալիևի այս հայտարարություններն արդեն պարզ ցույց են տալիս, թե ինչ է կատարվում։ Օրերս ԱՄՆ-ի պետքարտուղարությունը հայտարարեց, չէ՞, որ կողմերը պետք է գնան ծանր, ցավոտ փոխզիջումների: Պարզ է, որ փոխզիջումներն այնքան չէին վերաբերում Հայաստանին, որքան Ադրբեջանին՝ իրենց առաջարկած պայմանի մասով, իսկ Ադրբեջանը պետք է հրաժարվի Ռուսաստանից այս, իրենց ասելով՝ միջանցքի հարցում, իհարկե սա Ադրբեջանի համար ոչ միայն ծանր, այլև անհնարին պայման է։
Իսկ Հայաստանի մասով հարց է ծագում՝ էլ ի՞նչ պետք է տա, որովհետև ինչ ասել են՝ արել են: Այստեղ, ես կարծում եմ, որ Ադրբեջանը, անգամ Թուրքիան անմիջապես սկսեցին հստակեցնել, թե ի՛նչ պետք է զիջի Հայաստանը։ Հիշում եք Էրդողանի հայտարարությունը, որ «Զանգեզուրի միջանցքը» կլինի խաղաղության պայմանագրի վերջին ակորդը։ Այսինքն՝ մինչ այդ մենք ունեցել ենք մեկ պահանջ՝ Սահմանադրությունը փոխել, Էրդողանն ավելացրեց երկրորդը, հիմա Ալիևն ավելացրեց երրորդը, երբ նա ասում է, թե Հայաստանից պատասխան ենք սպասում, ապա դա նշանակում է, որ Հայաստանին պաշտոնապես իրենք առաջադրել են այդ խնդիրը։ Չորրորդ պայմանը ինքը ևս ընդգծեց՝ Մինսկի խմբի լուծարում, իհարկե, դա դեռ՝ որպես խաղաղության պայմանագրի պայման ներկայացված չէ, բայց հերթում կանգնած է։
– Ադրբեջանի նախագահն իր խոսքում ընդգծել է, որ Արցախի հարցում իրենք կարողացել են Հայաստանի իշխանությանը ստիպել, որ դրանք պայմանագրում տեղ չգտնեն, մնացել է Մինսկի խմբի լուծարումը, որին, ըստ Ալիևի, հայկական կողմը ևս համաձայնել է։ Ձեր գնահատմամբ՝ սրանք իրականությանը համապատասխա՞ն հայտարարություններ են։
– Իհարկե, ինչի մասին է խոսքը։
– Այդ դեպքում ինչո՞ւ Հայաստանի իշխանությունն անկեղծ չէ իր քաղաքացիների հետ, ինչո՞ւ է Հայաստանի քաղաքացին այդ մասին իմանում թշնամի երկրի նախագահից։
– Նման բաները ո՞նց ասես, մինչև հիմա ինչ արել են, ե՞րբ են ասել։ Տեսնում եք, որ այս օրերին, հանկարծակի, Ռուսաստանն էլ օգնեց Ադրբեջանին․ Ռուսաստանի ԱԳ նախարարի պաշտոնաթող ավագ խորհրդական Ալեքսանդր Անանևն ասաց 2023-ի սեպտեմբերի 17-ին՝ Թուրքիայում կայացած մի հանդիպման մասին, որի մասին առանց իր ասելու էլ մենք շատ լավ գիտեինք, բայց հանկարծակի հնչեցվեց, որ Հայաստանն ինքը բոլորի առաջ պարտավորություն է վերցրել չմիջամտել Ղարաբաղի հարցում՝ մինչև սեպտեմբերյան պատերազմը:
Տեսեք, թե ի՛նչ է բացահայտում, որ մինչև պատերազմը եղել է հստակ միջազգային կոնսենսուս։ Ռուսաստանն է մասնակցել, Եվրոպայի ներկայացուցիչներ, Թուրքիան է մասնակցել, ու Հայաստանը հրաժարվել է ընդհանրապես խառնվել այդ գործերին։ Որևէ բան ասե՞լ են մեզ, եթե նման հարցում բան չեն ասել, ապա մնացած հարցերում էլ չեն ասի, սա շատ վտանգավոր է։
– Պարո՛ն Սարգսյան, հիմա այս նոր պահանջներին հայկական կողմը համաձայնելո՞ւ է։
– Հայկական կողմն ունի պարզ ստրատեգիա, մենք այդ մասին խոսել ենք․ այդ ստրատեգիան այն է, որ գոյություն չունի որևէ ուրիշ ձև՝ բացի բոլոր պայմաններն ընդունելուց։ Իսկ բոլոր պայմաններն ընդունելը միջազգային հարաբերություններում կոչվում է կապիտուլյացիա: Բայց կարող է հարց ծագել, թե ինչո՛ւ է Հայաստանը գնում կապիտուլյացիայի, որովհետև կապիտուլյացիան միջազգային փաստաթուղթ է, պարտավորվածություն է դնում կողմերի վրա, եթե Ադրբեջանը Հայաստանին բերում է կապիտուլյացիայի, ապա ինքն էլ է պարտավորություններ ստանձնում, ինքն էլ է ստորագրում այդ փաստաթուղթը։
Այս մարդիկ խաղադրույքը դրել են սրա վրա՝ ընդունել ցանկացած պայման, միայն թե Ադրբեջանը պարտավորություն վերցնի, որևէ պարտավորություն, իսկ Ադրբեջանն այս պահին Հայաստանի առջև որևէ պարտավորություն չունի: Նա չի էլ ճանաչում այս երկիրը, չէ՞, չի էլ ճանաչում այս երկրի սահմանները, չի ճանաչում ընդհանրապես Հայաստանի՝ պետություն ունենալու իրավունքը, ինչը պաշտոնապես Ալիևը դեռ չի ասել, բայց այդ միտքը հնչեցրել է, որ պետությունը «Արևմտյան Ադրբեջանն է»։
Այս ֆոնին ինչ-որ մարդիկ են եկել փողոցից, միամիտ, որոնք ասել են՝ ինչ ուզում է լինի, որևէ պարտավորություն վերցնի, մի թուղթ ստորագրի Հայաստանի հետ։ Սա է իշխանության մոտեցումը, ինչն էլ բերում է նրան, որ Ալիևը անընդհատ ավելացնում է պահանջները։ Ադրբեջանը շատ լավ է հասկացել Հայաստանի իշխանության քաղաքականությունը, որ նա պատրաստ է ընդունել բոլոր պայմանները, միայն թե թուղթ ստորագրի։
Բնական է, որ իրենք այդ պայմանները դնում են, բայց երբևէ որևէ փաստաթուղթ չի ստորագրի, ավելի ճիշտ՝ կստորագրի, Ղարաբաղի հետ ոնց են փաստաթուղթ ստորագրել, ստորագրել են փաստաթուղթ, որում գրված էր, որ բանակը զինաթափվում է, ու հանրապետությունը լուծարվում է։ Այդ փաստաթուղթն է ընդունել Արցախի հետ։
– Նույնն էլ Հայաստանի հե՞տ է ստորագրելու։
– Բնական է, որ նա նույն մոդելով գնում է դրան։
– Իսկ այդ թղթի ստորագրման համար կա՞ միջազգային կոնսենսուս, ինչպես այն կար, փաստորեն, Արցախի մասով, պարո՛ն Սարգսյան։
– Բայց ի՞նչ է եղել։ Ամերիկացիները, ասում եմ, Ադրբեջանի քաղաքականությունը գնահատել են որպես խաղաղություն հաստատող։ ԱՄՆ-ն հայտարարել է, որ իրենք ողջունում են երկու կողմի խաղաղության ռազմավարությունը, այսինքն՝ այն, ինչ անում է Ադրբեջանը, իրենք գնահատում են որպես խաղաղության ռազմավարություն։
Ամեն բան շատ պարզ է, բայց էլի կան մարդիկ, որ կարևորում են թուղթը։ Արցախի հետ էլ ստորագրվեց թուղթ, որից հետո Արցախը վերացավ, իսկապես պետք է մտածել։ Սա ինչ-որ տեղ բանկրոտ է՝ տասնամյակների վարվող քաղաքականության, ես այդպես կասեի։
Քրիստինե Աղաբեկյան
MediaLab.am
The post Հայաստանի իշխանությունը պատրաստ է ընդունել բոլոր պայմանները, միայն թե թուղթ ստորագրի, Ադրբեջանը շատ լավ է հասկացել սա. Մանվել Սարգսյան first appeared on MediaLab Newsroom-Laboratory.
