Cengiz Aytmatov, yazarlık serüveninin başlarında dünyaca ünlü Kazak yazar Muhtar Avezov’dan etkilenmiş ve esinlenmiştir. Bir yazısında, “Puşkin nasıl zamanında Rus kültürünün gelişim süresinde belirleyici bir rol oynadıysa Orta Asya ülkelerinde çağdaş yaratıcı düşünce ve manevi hayatın gelişim sürecinde de Avezov’un benzer bir etkisi olduğu kanısındayım” diyerek Avezov’u saygı ile anmıştır.
Yaşamı boyunca gelenek ve göreneklerine sadık kalan çağdaş bilge Aytmatov, eserlerinde mitolojik öğeleri ve folklorik malzemeyi ustalıkla harmanlamıştır. Eserlerinde Kırgız halk kültürüyle birlikte halk kültürünün temel öğeleri olarak nitelendirilebilecek kadim Türk dini inançları, sözlü kültürün güçlü bileşenleri olarak halk hikâyeleri, efsane ve masallar, destan ve türkülerine yer veren Aytmatov gelenek ile modernlik arasında güçlü bir bağ inşa etmiştir. Nitekim Manas Destanı, Aymatov’un eserlerinde en çok ilham aldığı kaynaklardan biri olmuştur.
Aytmatov’un Türk Dünyası’nın en çok sevilen ve saygı duyulan yazarlarından biri olmasının temel nedeni, Türk milletinin tarih içindeki sevinç, tasa, kahramanlık ve engin tecrübelerini güçlü kalemi ile eserlerinde cisimleştirmesidir.
Eserlerinde toplumsal sorun ve çelişkilere de yer veren Aytmatov, bunların çözümü konusunda esas olarak gelenek ve göreneklere, kültür ve tarihe bağlı olmanın, öz farkındalık ve milli farkındalığın önemine dikkat çekmiştir.
Eserlerinde tematik olarak halkın değerleri ve sorunlarının yanı sıra çürüme olgusuna da yer veren Aytmatov özüne bağlılık, insana, halkına ve coğrafyasına karşı sorumluluk duygusu ile karakterize olan bir etik tutum benimser. 1958’de Kırgız Yazarlar Birliği Prezidyumu üyeliğine seçilen Aytmatov, 1962’de de Kırgız Sinematografi İşçileri Birliği birinci sekreterliği görevini üstlenmiştir.
Aytmatov, 1966 yılında Sovyet Sosyalist Cumhuriyetleri Birliği Yüksek Sovyet’i üyeliğine seçilmiştir. Ertesi yıl SSCB Yazarlar Birliği Yürütme Kurulu üyesi olan Aytmatov, 1968 yılında da Sovyet Devlet Edebiyat Ödülü ile taltif edilmiştir.
Aytmatov, Sovyet Birliğinin eski Devlet Başkanı ve son lideri Mihail Gorbaçov’un danışmanlığını yapan beş kişiden biri olmuştur.
Mücadelesini sanat yoluyla veren Aytmatov, belirli tarihsel kesitlerde sansür uygulamasını aşabilmek için mecazlara (metafor) başvuran bir edebi dil kullanmıştır.
Aytmatov’un belirgin niteliklerinden birisi de içinde yaşadığı tarihsel momentin çok daha ilerisini görebilen aydın kişiliğidir. Sovyetler döneminde, yarım asrı aşkın bir süre önce, Türk Dünyasının ilerde mutlaka bir araya gelmesi gerektiğini savunmuştur.
Kendisini Türk kültürünün tanıtılması ve geliştirilmesi mefkuresine adayan Aytmatov, bu yönde verdiği saygın hizmetlerle, geniş bir coğrafyaya yayılan Türk Dünyasını oluşturan ülkeler ve bu ülkelerin yurttaşları arasında manevi bir köprü inşa etme görevini üstlenmiştir.
Kadın, Aytmatov’un eserlerinde yalnızca bir anne figürü olarak ele alınmaz. Kadının Türk sosyal yaşamı içinde erkeğe eşit bir rol ve kimlik sahibi olması gerektiğini savunan Aytmatov’un hayat verdiği kadın karakterler çalışan, mücadeleci, cinsiyet eşitliği mefkuresini düşündüren kahramanlardır.
Aytmatov, Sovyetler Birliği’nin sükûtunun ardından 31 Ağustos 1991’de bağımsızlığa kavuşan Kırgizistan’da Talas Bölgesi Milletvekilli olarak görev yapmaya başlamıştır. Kırgızistan’ın kurucu Cumhurbaşkanı Askar Akayev tarafından 1996’da UNESCO temsilciliğine “kültür elçisi” olarak atanan Aytmatov, diplomat kimliğiyle Almanya ve Lüksemburg başkentlerinde Büyükelçilik, Avrupa Birliği, NATO ve UNESCO gibi uluslararası teşkilatlarda ise Kırgızistan temsilcisi sıfatıyla görev yapmıştır.
Aytmatov’un başlıca eserleri arasında Gün Olur Asra Bedel, Cemile, Selvi Boylum Al Yazmalım, Cengiz Han’a Küsen Bulut, Çocukluğum, Gül Sarı, İlk Öğretmen, Beyaz Gemi ve Toprak Ana sayılabilir.
Aytmatov’un kitapları edebi ve felsefi derinlikleriyle dünya çapında okuyucuların ilgisine mazhar olmuştur. UNESCO verilerine göre, Aytmatov’un eserleri aralarında Türkçe’nin de bulunduğu 176 dile çevrilmiş. 128 ülkede 60 milyondan fazla nüshası basılmıştır.
Cengiz Aytmatov yaşamı boyunca çok sayıda ülkeden prestijli ödüllerle taltif edilmiştir. Bunlar arasında Javaharlal Nehru Ödülü (Hindistan), Doğu Felsefesi Enstitüsü Akademi Ödülü (Japonya), Avrupa Edebiyatı Devlet Ödülü (Avusturya), Devlet Kahramanı Ödülü (Kırgızistan), Friedrich Rueckert Ödülü (Almanya), Alexander Men (Rusya) ve Leo Kopelev (Almanya) Ödülleri ve farklı ülkelerden 46 devlet ödülü sayılabilir.
Aytmatov, Türkiye’de “Selvi Boylum Al Yazmalım” adlı romanıyla tanınmıştır. Romanın baş kahramanları İlyas ile Asya arasındaki aşkını, “emek ve sorumluluk” temasıyla derinleştiren ve ölümsüzleştiren hikâye Türk okuyucular tarafından büyük beğeniyle karşılanmış, karakterlere Kadir İnanır ile Türkan Şoray’ın hayat verdiği sinema uyarlaması, Türk sinemasının klasikleri arasına girmiştir.
Türk dünyasının büyük münevveri Cengiz Aytmatov’u ebediyete irtihalinin 16. yıldönümünde büyük bir sevgi, saygı, özlem ve rahmetle anıyoruz. Türk Dünyası onun yarım asır önce isabetle öngördüğü gibi gün geçtikçe daha çok kenetlenerek güçlenmeye devam ediyor.
Ruhu şad olsun…
“Kıbrıs Gazetesi'nde alıntıdır.”
