Στις 9 Ιουλίου οι νατοϊκοί εταίροι θα βρεθούν στην Ουάσιγκτον για να γιορτάσουν τα 75 χρόνια της Συμμαχίας. Ίσως όμως οι λόγοι για «χαρές» και «πανηγύρια» να μην είναι και τόσοι πολλοί.
Μπορεί να είναι σημαντικό ότι το ΝΑΤΟ επιβίωσε τόσες πολλές δεκαετίες, αλλά σύμφωνα με τον Κρίστοφερ Τσίββις, πρώην στέλεχος των υπηρεσιών πληροφοριών των ΗΠΑ και διευθυντή του προγράμματος Statecraft στη δεξαμενή σκέψης Κάρνεγκι, το γεγονός ότι παρέμεινε ζωντανό δεν είναι κριτήριο για να αξιολογηθεί η επιτυχία του.
Διαιρώντας ο Τσίββις, με αναλυσή του στο Foreign Policy, την πορεία του ΝΑΤΟ σε τέσσερις φάσεις, υποστηρίζει ότι σταδιακά παρήκμαζε δίχως να μπορεί να πετύχει τους στόχους του, λόγω γεωπολιτικών συγκυριών και κυρίως διαφορευτικών στρατηγικών συμφερόντων.
Η πρώτη φάση ξεκίνησε μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, όταν 12 κράτη υπέγραψαν τη Συνθήκη του Βορείου Ατλαντικού. Αυτή η πρώιμη συμμαχία είχε τρεις στόχους: να αγκαλιάσει τη Γερμανία, να αμυνθεί απέναντι σε μια αυξανόμενη σοβιετική απειλή και να δεσμεύσει τις ΗΠΑ με την Ευρώπη.
Μέχρι τη δεκαετία του 1960, η στρατιωτική αντιπαράθεση με την ΕΣΣΔ είχε σταθεροποιηθεί και για τις επόμενες δύο δεκαετίες, η συμμαχία συνέχισε να εξυπηρετεί τους τρεις στόχους των ιδρυτών της, αν και εμφανίστηκαν σοβαρές ενδοσυμμαχικές προστριβές, κάνοντας ακόμα και τη Γαλλία να αποχωρήσει.
Έτσι ξεκίνησε η δεύτερη φάση της ιστορίας της. Τη δεκαετία του 1990, η συμμαχία προσπάθησε να σταματήσει τους αιματηρούς εθνοτικούς πολέμους που μαίνονταν στην πρώην Γιουγκοσλαβία. Ωτόσο, «είχε μέτρια επιτυχία, βοήθησε στον περιορισμό αυτών των συγκρούσεων, αλλά δεν τις έλυνε πάντα» λέει ο Τσίββις.
Το κόστος ήταν μερικές φορές υψηλό, για παράδειγμα, όταν αεροσκάφη του ΝΑΤΟ βομβάρδισαν την κινεζική πρεσβεία στο Βελιγράδι το 1999 κατά τη διάρκεια του πολέμου του Κοσσυφοπεδίου.
Στη συνέχεια, το ΝΑΤΟ ξεκίνησε μια αμφιλεγόμενη διαδικασία επέκτασης, λέει ο Τσίββις, με στόχο «να ριζώσει δημοκρατικούς θεσμούς και θεσμούς ελεύθερης αγοράς στα ευρωπαϊκά κράτη όπου ο κομμουνισμός είχε υποχωρήσει».
Στη σύνοδο κορυφής της Ουάσιγκτον το 1999, η συμμαχία καλωσόρισε έτσι την Τσεχική Δημοκρατία, την Πολωνία και την Ουγγαρία ως νέα μέλη. Ο αριθμός των συμμάχων αυξήθηκε σε 19.
Η μεγαλοπρέπεια, όμως και η συγκυρία αυτής της συνόδου κορυφής για την 50η επέτειο έθαψε πραγματικές συγκρούσεις που δημιουργήθηκαν από το χάσμα μεταξύ της στρατιωτικής δύναμης των ΗΠΑ και της Ευρώπης.
«Αυτό το κενό είχε προκύψει σαφώς πριν και μετά τη σύνοδο κορυφής, καθώς οι ΗΠΑ έπρεπε να αναλάβουν το μεγαλύτερο μέρος του βάρους για τις στρατιωτικές επιχειρήσεις στο Κοσσυφοπέδιο» λέει ο Τίββις, παραπέποντας στο σχόλιο ενός παρατηρητή: «οι Αμερικανοί έμοιαζαν να είναι από τον Άρη, οι Ευρωπαίοι από την Αφροδίτη».
Εν τω μεταξύ, οι Ευρωπαίοι σύμμαχοι απομακρύνθηκαν από το ΝΑΤΟ. Η Γαλλία και η Βρετανία επιδίωξαν βαθύτερη ευρωπαϊκή ολοκλήρωση και έναν ανεξάρτητο ευρωπαϊκό στρατό. Αυτό δημιούργησε περισσότερες τριβές με την Ουάσιγκτον, η οποία φοβόταν ότι έχανε τον έλεγχο της συμμαχίας.
Τα ρήγματα μέσα στη συμμαχία ήταν έτσι ήδη εμφανή όταν η Αλ Κάιντα χτύπησε τις ΗΠΑ την 11η Σεπτεμβρίου, αλλά αυτές οι τρομερές επιθέσεις βοήθησαν να αναζωογονηθεί η Συμμαχία.
Στην τρίτη φάση της ιστορίας της Συμμαχίας, η αντιτρομοκρατία έγινε το νέο κάλεσμα του ΝΑΤΟ για δράση, εμψυχώνοντας τους συμμάχους και εκτονώοντας κάπως τις διαφορές τους. Μπορεί οι Σύμμαχοι να επικαλέστηκαν το Άρθρο 5 για να ενισχύσουν τις ΗΠΑ στο κυνήγι της Αλ Κάιντα και στη μάχη με τους Ταλιμπάν στο Αφγανιστάν, ωστόσο η συμμαχία σύντομα διασπάστηκε λόγω του πολέμου στο Ιράκ, με σημαντικούς συμμάχους όπως η Γαλλία και η Γερμανία να διαμαρτύρονται για την εισβολή των ΗΠΑ επειδή δεν είχε καμία σχέση με την καταπολέμηση των τρομοκρατών.
Εν τω μεταξύ, το κέντρο βάρους της στρατηγικής εθνικής ασφάλειας των ΗΠΑ μετατοπιζόταν από την αντιτρομοκρατία προς μια νέα εποχή ανταγωνισμού μεγάλων δυνάμεων.
Παράλληλα με τα παραπάνω, χώρες της ανατολικής Ευρώπης άρχισαν να εντάσσονται στη Συμμαχία, καθώς ήθελαν στρατεύματα των ΗΠΑ στο έδαφός τους, για να αυξήσουν την προστασία τους έναντι της Ρωσίας. Αυτή η ώθηση κορυφώθηκε στη σύνοδο κορυφής του Βουκουρεστίου το 2008, όταν ο πρόεδρος Τζορτζ Μπους, αγνοώντας τις συστάσεις των συμβούλων του, έδωσε την υπόσχεσή του για ένταξη της Ουκρανίας και της Γεωργίας στη Συμμαχία.
Έκτοτε, το ΝΑΤΟ έκανε τη Ρωσία εχθρό του, δίχως όμως οι Ευρωπαίοι να βάζουν το χέρι στην τσέπη για την άμυνα, ενώ οι Αμερικανοί άνοιγαν και μέτωπο με την Κίνα.
«Για τους περισσότερους Αμερικανούς, αυτό σήμαινε να λάβουν σοβαρά υπόψη το πρόβλημα της Κίνας. Αλλά για τους Ευρωπαίους σήμαινε ανανεωμένη εστίαση στη Ρωσία. Αυτό δημιούργησε μια νέα μεγάλη ένταση στον πυρήνα της συμμαχίας, μια ένταση που τόνισε η ευρείας κλίμακας επίθεση της Ρωσίας στην Ουκρανία το 2022» λέει ο Τσίββις.
Έτσι, στα 75α γενέθλια του ΝΑΤΟ, μπορεί η Ρωσία να είναι ο κύριος αντίπαλος του ΝΑΤΟ, αλλά σε αντίθεση με τον Ψυχρό Πόλεμο, τα σύνορά του έχουν μετακινηθεί πολύ πιο ανατολικά ενώ μαίνεται ένας μεγάλος πόλεμος στην ίδια την Ευρώπη.
«Το ΝΑΤΟ αντιμετωπίζει τη Ρωσία με μεγάλη οικονομική και στρατιωτική δύναμη, αλλά η Ευρώπη δεν είναι πλέον το κέντρο της εξωτερικής πολιτικής και πολιτικής ασφάλειας των ΗΠΑ, η οποία έχει μετατοπιστεί στην Ασία» λέει ο Τσίββις.
Αν το ΝΑΤΟ θέλει να επιβιώσει από τα ρήγματα των προηγούμενων φάσεων της ιστορίας του, εκτιμά ο Αμερικανός ειδικός, η Ευρώπη θα χρειαστεί να αναλάβει πολύ περισσότερο την πρόκληση της αντιμετώπισης της απειλής από τη Ρωσία, διπλωματικά και στρατιωτικά. Οι ΗΠΑ μπορούν να βοηθήσουν, αλλά όχι τόσο όσο η Ευρώπη έχει συνηθίσει.
Εν τω μεταξύ, η πίεση για διεύρυνση της συμμαχίας προς τα ανατολικά συνεχίζεται καθώς η Ουκρανία και οι φίλοι της πιέζουν τη συμμαχία να πραγματοποιήσει την υπόσχεση ένταξης από το 2008.
Αλλά αυτή η υπόσχεση δόθηκε κάτω από εντελώς διαφορετικές γεωπολιτικές συνθήκες, όταν η Ρωσία ήταν πολύ πιο αδύναμη και όχι τόσο εχθρική, συμπεραίνει ο Τσίββις. «Η Ουκρανία έχει επίσης πολύ δρόμο να διανύσει προτού ανταποκριθεί στα στρατιωτικά ή δημοκρατικά πρότυπα του ΝΑΤΟ. Η προσφορά τώρα της ιδιότητας μέλους θα κινδύνευε να χαμηλώσει επικίνδυνα τον πήχη και να παρατείνει τον πόλεμο. Οι στρατιωτικές απαιτήσεις για την υπεράσπισή του δεν έχουν μελετηθεί σοβαρά» λέει.
Η πραγματική επιτυχία του NATO πρέπει να αξιολογείται από το κατα πόσο εξυπηρετούνται τα συμφέροντα των μελών της Συμμαχίας, λέει ο Τσίββις προειδοποιώντας ότι «με μια πολύ μεγαλύτερη συμμαχία, κενά που επιμένουν στην στρατιωτική ισχύ και διαφορετικά συμφέροντα, η διαχείριση των εντάσεων του ΝΑΤΟ θα είναι ακόμη πιο δύσκολη από ό,τι στο παρελθόν».
