Tert.am-ի զրուցակիցն է Երևանի մամուլի ակումբի նախագահ Բորիս Նավասարդյանը։
- Պարո՛ն Նավասարդյան, երեկ վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանը հայտարարել է՝ Ադրբեջանն ասում է՝ դու ինձ չես թողել, որ ես 30 տարի ապրեմ, ես էլ քեզ չեմ թողնի, որ դու ապրես․ պիտի վրեժս քեզանից լուծեմ, ինչպե՞ս կմեկնաբանեք այս հայտարարությունը։
- Կարծում եմ՝ որոշ չափով արտացոլում է այդ նկարագրությունը Ադրբեջանում, այդ թվում նաև քաղաքական վերնախավում կան նման տրամադրություններ։ Այսինքն, իմ գնահատմամբ, Ադրբեջանը փորձում է ամբողջ բանակցային գործընթացն այնպես տանել, որ ձեռքերն ազատ լինեն, որ հնարավոր պահին նոր պահանջներ ներկայացնի Հայաստանին, իսկ եթե պահանջները չկատարվեն նաև դիմի ռազմական ագրեսիային։ Բնականաբար, դա արտաքին հանգամանքներից և պայմաններից է կախված։
- Մենք 30 տարի ի՞նչ ենք արել, որ հիմա վարչապետը կրկնում է Ադրբեջանի քարոզչությունն ու թեզերը։
- Ես միգուցե այլ ձևակերպում կտայի այդ 30 տարիների ընթացքում տեղի ունեցածին։ Կարծում եմ՝ վարչապետը նկատի ունի Հայաստանը, փաստորեն, վերահսկողության տակ է վերցրել Ադրբեջանի տարածքներն ու դրանք պահել է, չի գնացել կառուցողական բանակցությունների, որպեսզի հակամարտությունը լուծվի այնպես, որ չմնա վրեժխնդրության խնդիր։
Թեև 2018-ից հետո հայտարարություններ արվել են, որ ՀՀ-ն գնալու է այնպիսի բանակցային գործընթացի, որի արդյունքում բավարարված կմնան Ադրբեջանի, Արցախի, ՀՀ ժողովուրդները, սակայն այդ բավականին վերացական բանաձևի կոնկրետ պրակտիկ դրսևորումները մենք չենք տեսել։ Որպես դրա արդյունք բախվել ենք այնպիսի ողբերգության ինչպեսին 44-օրյա պատերազմն էր։
Հիմա իշխող քաղաքական վերնախավը փորձում է այդ վիճակից դուրս գալ, բայց պարտված պատերազմն ինքը թելադրում է որոշակի զարգացումներ և այդ զարգացումներով Հայաստանի դիրքերն այդքան էլ ամուր չեն մինչև այսօր։
- Մենք ադրբեջանական տարածքներ ե՞նք վերահսկողության տակ պահել։
- Այո, փաստորեն, առաջին Ղարաբաղյան պատերազմից հետո Հայաստանը վերահսկողության տակ է պահել ադրբեջանական տարածքները, իսկ դրանում որևէ կասկած կա՞։
- Հստակեցնենք՝ ամբողջ Լեռնային Ղարաբաղը նկատի ունե՞ք։
- Քանի որ միջազգային իրավունքի համաձայն դա մնում էր ճանաչված Ադրբեջանի Հանրապետության տարածք, Ադրբեջանի ընկալումը դա էր՝ որպես Հայաստանի կողմից վերահսկվող տարածք։ Որոշ փուլերում բանակցային գործընթացը ներառում էր նաև իր մեջ որոշակի փոխզիջումային տարբերակներ, որը հնարավորություն կտար այս կամ այն կերպ Արցախի հայությանը նաև ազգային ինքնորոշման սկզբունքը կիրառել։
Այդ կիրառումը պարտադիր չէ, որ պետք է ենթադրեր անկախություն, բայց ինքնավարության բավական բարձր աստիճանը ինձ թվում է, որ հասանելի նպատակ և խնդիր կարող էր լիներ։ Իմ գնահատմամբ, ցավոք, ո՛չ Երևանը, ո՛չ Բաքուն կառուցողական չեն գտնվել, որ նման մի տարբերակի հանգեն։
- Պարոն Նավասարդյան, ստացվում է՝ 30 տարի ագրեսո՞ր ենք եղել։
- Իմ կարծիքով՝ առաջին ղարաբաղյան պատերազմը իրականություն է դարձել հիմնականում Ադրբեջանի ագրեսիվ քաղաքականության արդյունքում։ Այսինքն, այդ փուլում Ադրբեջանը պատրաստ չէր կառուցողական բանակցությունների և փորձում էր հարցը լուծել ուժային կարգով և այստեղ գոնե մինչև 94 թվականը՝ մինչև այդ մայիսին ստորագրած փաստաթուղթը զինադադարի վերաբերյալ, Հայաստանը, երևի, այլընտրանք չուներ, քան պատերազմելը, իսկ պատերազմի օրենքները նաև ենթադրում են տարածքների առումով առաջխաղացում։
Այսինքն, դա բնական վարքագիծ էր Հայաստանի կողմից, բայց 94 թվականից հետո, երբ պարզ էր՝ այդ ստատուս քվոն չի կարող հավերժ պահպանվել, Հայաստանը, փաստորեն, շարունակելով վերահսկել այդ տարածքները, գնում էր միջազգային իրավունքի դեմ, թեև այստեղ էլ ես կրկնում եմ, որ Ադրբեջանը բանակցային գործընթացներում այդքան էլ կառուցողական չէր, որը չի արդարացնում Հայաստանի վարած քաղաքականությանը։
- Պարո՛ն Նավասարդյան, Փաշինյանը նաև խոսել է, որ միջազգային խոշոր երկներ կան, որոնք ասում են՝ պետք է գաս ինձնից փրկություն աղերսես և ես պետք է գամ քեզ փրկեմ, որ դու շարունակես կոտորվել, ակնարկելով Ռուսաստանին, Փաշինյանի այս միտքը ինչպե՞ս կմեկնաբանեք։
- Ես տարբեր գնահատականներ ունեմ տարբեր միջազգային խաղացողների դերակատարության հետ, բայց ինձ համար միանշանակ է, որ Ռուսաստանը փորձել է այդ հակամարտությունից իր շահերից բխող արդյունքներ ստանալ, դա շարունակվում էր ինչպես 44-օրյա պատերազմի ընթացքը, այնպես էլ դրանից հետո։ Եվ այդ առումով Ռուսաստանը իր՝ հայ ժողովրդի փրկչի, դերը անընդհատ փորձում էր պնդել։
Ես միգուցե կձևակերպեի իմ գնահատականը նաև ՌԴ-ի՝ որպես միջազգային և տարածաշրջանային այլ բառերով, բայց որ ակնհայտորեն Ռուսաստանը հակամարտության լուծման այլ եղանակ, քան Հայաստանին պահել որպես պատանդ չէր ներկայացնում։
- Փաշինյանի համար միշտ մեղավոր են նախկինները, խոշոր խաղացողը, այս գործոնը, այն գործոնը, բայց ոչ երբեք ինքը, ինչպե՞ս է այդպես ստացվում։
-Դա այն քաղաքական գործչի վարքագիծն է, որը երբեք չի ընդունում իր սխալներն ու բացթողումները, չի ընդունում իրականում, թեև ասել է, որ պատասխանատուն է, բայց իրականում նա այդպես չի ուզում ընդունել։
Իմ գնահատմամբ 2018 թ-ին Նիկոլ Փաշինյանը ստացել էր բավականին լավ շանս խուսափելու ողբերգական զարգացումներից և այդ շանսը չի օգտագործել, այնպես որ նա առնվազն պակաս մեղավոր չէ տեղի ունեցածում, քան բոլոր նրանք ում անունը նա ասում կամ ակնարկում է։
