Η στεγαστική κρίση «καλπάζει» και η οικονομικά προσιτή στέγαση έχει γίνει μείζον πρόβλημα για πολλά νοικοκυριά σε όλη την Ευρώπη. Ωστόσο, η κρίση προσιτότητας μπορεί να φαίνεται πολύ διαφορετική ανά χώρα, περιοχή ή δημογραφική ομάδα.
Έτσι, ενώ για κάποιους η αστική ανάπλαση [το περιβόητο gentrification] αύξησε τα ενοίκια στη γειτονιά τους, για άλλους το αυξημένο κόστος στέγασης προέρχεται από τα πιο πρόσφατα αυξημένα επιτόκια.
Κατά το Social Europe, οι πιο βαριά πληγέντες είναι εκείνοι που ενοικιάζουν από ιδιώτη ιδιοκτήτη, οι κάτοικοι πόλεων και τα νοικοκυριά με χαμηλότερο εισόδημα.
Σύμφωνα με τη Eurostat, περίπου ένα στα δέκα ευρωπαϊκά νοικοκυριά στις πόλεις επιβαρύνεται υπερβολικά από το κόστος στέγασης και ενέργειας.
Εκτός από τη μη προσιτή τιμή, πολλοί αντιμετωπίζουν ανασφάλεια στέγασης: ειδικά όσοι νοικιάζουν από ιδιώτες συχνά κολλάνε σε προσωρινές συμβάσεις χωρίς μακροπρόθεσμη ασφάλεια χρονικής διάρκειας.
Ταυτόχρονα, υπάρχουν διαρκείς ανησυχίες για την ποιότητα της στέγασης, που ξεκινούν από την κακή μόνωση των κατοικιών και φτάνουν στην πολύ ακριβή θέρμανση και ψύξη ή ακόμη και σε συνθήκες υπερ-συγκατοίκησης, όπως έχουμε ήδη αναλύσει.
Μια ανακαινισμένο μπλοκ διαμερισμάτων στο Saue της Εσθονίας – οι περισσότερες κατοικίες στη χώρα βρίσκονται σε μπλοκ διαμερισμάτων της σοβιετικής εποχής με υψηλή κατανάλωση ενέργειας αλλά χαμηλή άνεση αναφορικά με τη θέρμανση
Μια τέτοια επισφαλής στέγαση έχει πολλές αρνητικές συνέπειες για την επαγγελματική ζωή των ατόμων, για τις οικογένειες και για τα παιδιά.
Αν και η στέγαση δεν αποτελεί άμεση αρμοδιότητα της Ευρωπαϊκής Ένωσης, η κρίση της οικονομικής προσιτότητας είναι ένα θέμα που πλέον δεν μπορούν να αγνοήσουν οι υπεύθυνοι χάραξης πολιτικής της Ένωσης – πλέον χρειάζεται απαραιτήτως ένα καμπανάκι αφύπνισης.
Σε μια εκδήλωση τον Φεβρουάριο, που διοργάνωσε η Housing Europe, ο Ευρωπαίος επίτροπος για την απασχόληση και τα κοινωνικά δικαιώματα, Νικολά Σμιτ, κατέστησε σαφές ότι «το πρόβλημα της στέγασης διχάζει τις κοινωνίες μας και μπορεί να αποτελεί κίνδυνο για τις Δημοκρατίες μας».
Η θετική, οικονομικά προσιτή, καλής ποιότητας στέγαση σε μια γειτονιά χωρίς αποκλεισμούς είναι η απάντηση σε ορισμένες από τις κύριες κοινωνικές προκλήσεις του σήμερα.
Οι μη κερδοσκοπικοί ή δημοτικοί σύλλογοι στέγασης παρέχουν ασφαλή και οικονομικά προσιτή στέγαση σε πολλούς Ευρωπαίους και έχουν διαδραματίσει σημαντικό ρόλο στον μετριασμό ορισμένων από τις συνέπειες των πρόσφατων οικονομικών κρίσεων.
Αλλά το ποσοστό των προσιτών ενοικιαζόμενων κατοικιών στις εθνικές και περιφερειακές αγορές κατοικιών ποικίλλει σημαντικά, ξεκινώντας από το πάνω από 20% που ισχύει στις Κάτω Χώρες, τη Δανία και την Αυστρία, και φτάνοντας στο κάτω από 5% που ισχύει στην Ιταλία, τη Γερμανία και την Ισπανία.
Πράγματι, παρά την επείγουσα ανάγκη για οικονομικά προσιτή στέγαση, στις περισσότερες χώρες μόνο κάτι τέτοιο δεν έχει επιτευχθεί. Η κερδοσκοπική οικοδομική «έκρηξη» στον απόηχο της παγκόσμιας χρηματοπιστωτικής κρίσης ανέβασε τις τιμές της γης, γεγονός που καθιστά ολοένα και πιο δύσκολη την εξασφάλιση προσιτής γης.
Από την πανδημία, το κόστος κατασκευής έχει αυξηθεί κατακόρυφα. Η Eurostat καταγράφει αύξηση στις τιμές των κατασκευών κατά 26% τα τριάμισι χρόνια έως το τρίτο τρίμηνο του 2023 – σε ορισμένες χώρες ήταν μεγαλύτερη, συμπεριλαμβανομένης της Αυστρίας κατά 35%.
Επιπλέον, το κόστος δανεισμού από τις κεφαλαιαγορές έχει γίνει πολύ πιο ακριβό. Το επιτόκιο της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας για πράξεις κύριας αναχρηματοδότησης αυξήθηκε από περίπου 1% στα μέσα του 2022 σε 4,5% τον Σεπτέμβριο του 2023 και έκτοτε παραμένει κολλημένο σε αυτό το μεγάλο ύψος.
Ενώ η ΕΚΤ σχεδιάζει μείωση στο εγγύς μέλλον, τα επιτόκια αναμένεται να παραμείνουν υψηλά σε σύγκριση με τα προηγούμενα έτη.
Ταυτόχρονα, οι δημόσιες (κεφαλαιακές) επενδύσεις στην κατασκευή οικονομικά προσιτών κατοικιών έχουν σημειώσει απότομη πτώση στις περισσότερες ευρωπαϊκές χώρες.
Ήδη το 2018, μια μελέτη της Ευρωπαϊκής Επιτροπής εκτίμησε την επενδυτική ανάγκη για οικονομικά προσιτή στέγαση σε όλη την Ευρώπη σε 57 δισεκατομμύρια ευρώ – ο αριθμός αυτός είναι πιθανό να έχει αυξηθεί μόνο στα ενδιάμεσα έτη.
Ενώ η εφαρμογή των περισσότερων πολιτικών στέγασης εξαρτάται από τους εθνικούς ή περιφερειακούς φορείς χάραξης πολιτικής, η ΕΕ μπορεί να θέσει το σωστό πλαίσιο και να διευκολύνει την πρόσβαση στη χρηματοδότηση.
Τα οφέλη από την προσιτή στέγαση υπερβαίνουν κατά πολύ το άμεσο κοινωνικό πλαίσιο για την προώθηση συνεκτικών κοινωνιών. Η επένδυση σε οικονομικά προσιτή στέγαση έχει επιπλέον πολλές θετικές οικονομικές συνέπειες. Οι υπεύθυνοι χάραξης πολιτικής που αναδύονται μετά τις εκλογές του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου ελπίζουμε ότι θα βασιστούν σε αυτή τη δυναμική, καταλήγει το Social Europe.
