Қазақстанда кәдеге жарату төлемі бойынша "Жасыл даму" бірыңғай операторы құрылғаны белгілі. Мемлекет басшысы жаңа операторға ақпанның соңына дейін мөлшерлемелерді қайта қарауды тапсырды. Бұл нені аңғартады? Көлік арзандауын күтуге болаһ ма? Tengrinews.kz тілшісінің сұрақтарына танымал автоблогер Дияс Уәлихан жауап берді.
Көлік сарапшысы, ең алдымен, кәдеге жарату төлемі не үшін қажет екенін түсіндіріп, "ӨКМ Операторының" жұмысына баға берді.
"Қарапайым тілмен айтқанда, кез келген көлік көп жағдайда металл мен пластиктен тұрады. Өркениетті елдердегі автозауыттар тозығы жеткен көлікті бөлшектеп, оның темірін қайта ерітіп, жаңа көлікті немесе басқа да қажетті бөлшектер мен компоненттерді жасап шығарады. Кәдеге жаратуы төлемі, ең алдымен, осы үшін қажет. Әрине, оның артында экологиялық қауіпсіздік мәселесі тұр. Қазақстанда кәдеге жарату жүйесі бар, бірақ көлікті өңдеу бойынша толыққанды жұмыс циклін өз басым көрген емеспін. "ӨКМ Операторы" 200 мыңға жуық автокөлікті қайта өңдеуге қабылдағанын айтқан еді, дегенмен, іс жүзінде жұмыс қалай өрбігенін ешкім білмей отыр. Сұрақ көп, жауап аз", - дейді ол.
Сонымен қатар, Дияс Уәлихан бұрынғы оператордың жіберген басты қателігін атады.
"ӨКМ Операторы" тудырған басты проблема - кәдеге жарату алымының қымбатшылығы. Егер халықтың жалпы табысымен салыстыратын болсақ, бұл миға қонымсыз сома болып шыға келеді. Қазір елдің орташа жалақысы 200 мың теңге көлемінде екен, жақсы делік, ал кәдеге жарату бағасы 1,5 миллионнан 3,5 миллионға дейін жетеді. Бұл барып тұрған тонау. Әлемнің көптеген елінде кәдеге жарату салығы орташа жалақыдан төмен екен. Жаңа оператор бірінші кезекте осы мәселені шешіп, пайыздық мөлшерлеме көлемін азайту қажет" - дейді ол.
Сарапшының сөзінше, мемлекет халық талабына құлақ асып, пайыздық мөлшерлемені елдегі орташа айлық көлемімен пропорционал қылуы қажет.
"Біз пайыздық мөлшерлеме қаншалықты өзгеретінін білмейміз. Мемлекеттің қандай позицияны ұстанатыны да түсініксіз болып тұр, сондықтан болжам жасау қиын. Егер 10 пайызға азаятын болса, бұдан ешқандай да пайда болмайды. Өздеріңіз ойлап қараңыздар, 1,5 миллион теңгенің орнына 1,35 миллион теңгеге азайса, бұл соманы халық көтере ала ма? Менің ойымша, кәдеге жарату алымына көп дегенде 200 мың теңге кетуі керек. Ел талабы естіліп, кеткен қателіктердің орнын толтыратын сәт туған сияқты", - дейді автоблогер.
Дияс Уәлихан бұл жағдайды өз пайдасына жұмыс істегендердің алдын ала келісіп алған кәсібі екенін алға тартты.
"Байқасаңыздар, біздің ел өте түсініксіз жағдайға тап болып отыр. Қазақстан өзі көлік шығармаса да, жанымызда 30-дан астам көлік зауыты жұмыс істеп тұрған Ресей бар, олардың басым бөлігі автокөлікті толық циклмен өндіреді, яғни көліктің корпусы, пластигі, шиналары, тіпті, фараларына дейін өздері әзірлейді. Сол себепті де біз үшін көлікті Ресейден алған әлдеқайда тиімдірек. Ал Қазақстанда бұған жол берілмейді, көлік ісімен айналысатын кәсіпкерлердің мүддесі үшін осындай тиімсіз шаралар қарастырылған", - деп ашынды көлік сарапшысы.
Сондай-ақ, ол кәдеге жарату төлемінен де басқа проблема барын жасырмай, өз ұсынысын жеткізді.
"Кәдеге жарату алымынан бөлек, машинаны бастапқы тіркеу мәселесі бар. Бастапқы тіркеу көлік шыққан жылына тікелей байланысты, мәселен, қолданысқа берілгеніне 3 жыл болған көлік үшін 1,5 миллион теңге төлеу керек. Одан бөлек, егер көліктің қозғалтқышы үш литрден асса, тағы да миллионнан астам ақша кетеді. Мұндай шараның барлығы қазақстандықтардың аяғын жіпсіз байлайды, есесіне елімізде жиналған көліктер әдеттегіден көп сатылады. Үкімет машинаны бастапқы тіркеу ісін де қайта қарап, қандай да бір зерттеуге сүйенген, елдің ішкі экономикалық ахуалына негізделген прайс жасауы тиіс. Сонда ғана халықтың көңілі жайланатын еді", - дейді Уәлихан.
Автоблогер кәдеге жарату төлемі мен көлікті рәсімдеу реформасынан кейін қандай өзгерістер болатынына тоқталып, Қазақстандағы көлік бизнесімен айналысатын топты бәсекелестіктен қашпауға шақырды.
"Айтылған мәселелер шешілген жағдайда көптеген өзгеріс болады. Біріншіден, қазақстандықтар шетелден айдалған көліктер әкеледі. Екіншіден, жаңа көліктерге сұраныс артады. Бүгін Қасым-Жомарт Тоқаев экономиканың дамуын тежеген белгілі топтар барын айтты. Бұл сөздердің астарында көлік бизнесімен айналысқан адамдар бары да сөзсіз. Көлік тасымалдаумен не сатумен айналысатын кәсіпкерлер бәсекелестікті қаламай, монополия орнатты. Енді оларға өз өнімдерін сатудың жаңа жолын қарастырған жөн, нарық әділ болуы тиіс, жасанды шектеулердің соңы неге әкеліп соғатынын көріп отырмыз", - деді ол.
Дияс Уәлиханның сөзінше, Қазақстандағы жаңа көлік бағасы аспаннан алынбаған.
"Негізі Қазақстандағы көліктің бағасын басқа елдермен салыстырып, доллармен есептесек, аса қатты өзгерісті байқамаймыз. Демек, қымбат болып тұрған көлік емес, біздің өмір сүру деңгейіміз нашар, алатын айлығымыз мардымсыз. Әрине, бұл ретте біз диллерлерді еш айыптай алмаймыз, өйткені олар тауар бағасын елдің жағдайына қарап қоя алмайды", - дейді ол.
Сөз соңында ол көліктің бағасы неге қымбаттайтынын түсіндіріп, машина тапшылығының себебін жеткізді.
"Сарапшылар көлік тапшылығы осы жылдың ортасында аяқталатынын айтады, бірақ, менің байқауымша, 2022 жылдың соңына дейін жағдай анық өзгермейді. Яғни, көлікке сұраныс әлі де көп болады, оған қоса, зауыттарға қажетті ресурстардың бағасы қымбаттайды, әрине, мұның салдарынан көліктің де бағасы шарықтай түседі. Теңге қанша жерден нығайғанымен, көлік дефицитінен қашып құтыла алмаймыз. Көлікті дәл қазір сатып алған дұрыс, әйтпесе оның бағасы өсе береді, болмаса келесі жылды күткен абзал. Ал көлікті тиімді инвестиция ретінде қарайтын болсақ, көлік тапшылығының кесірінен айдалған көліктің бағасы арта беретінін ескерген жөн. Неге десеңіз, нарықты таңдау азайды, сондықтан да көлік сатушылар бұл мүмкіндікті жібере қоймайды. Кез келген көлікті сатып алсаңыз да ұтылмайсыз, бар болғаны оған күтіммен қарау керек. Мен көлік сарапшысы ретінде Оңтүстік Корея және Жапония машиналарын ұсынатын едім, олар өз бағасын жақсы ұстайды және сұранысы көп", - дейді ол.
Әңгімелескен Мұхтар Жәмішжанов
Сілтемесіз жаңалық оқисыз ба? Онда Telegram желісінде парақшамызға тіркеліңіз!
