Sentâbrniñ 4-nde saba Qırımtatar Milliy Meclisiniñ reis muavini Nariman Celâlnı bir işareti olmağan mavı Volkswagen mikroavtobusınen alıp kettiler. Onı «diversiyağa yardım etüv» maddesine (Rusiye Federatsiyası Ceza kodeksiniñ 281-inci maddesiniñ 2-nci qısmı) istinaden qabaatladılar. Aqmescit civarındaki Anğara (Perevalnoye) köyünde gaz borusına ketirilgen zarar sebebinden qırımtatarınıñ evinde tintüv keçirildi. Celâlnen beraber üç doğmuş qardaşlar Asan ve Aziz Ahtemovlar tutuldı, qabaat aynı. Qırım.Aqiqat apiske alınğan qırımtatarlarnıñ ailelerini ziyaret etti. Şimdi tuvğanları mahkeme, advokat, SİZOğa yollavlar ve işkenceler olğan yañı kerçeklikte yaşamağa ögrene.
«Celâlovğa diversiyada qabaatlav sertleştirildi» – dep oquy yerli Qırım gazetalarından birinde Ayşe Celâlova, Narimannıñ anası. Olar bu neşirge teleprogramma içün abune olalar, ve yaqında çıqqan sanlardan birinde, 27-nci saifeniñ üstünde, bu satırnı körgenler.
Nariman Celâlnıñ ana-babası yaşağan ev ve o, apayı ve balalarınen yaşağan ev bir arazide tura. Sentâbrniñ 4-nde saba Celâllarda tintüv başlağanda ana-babası er şeyni kördi.
«Yuqlay edim, biriniñ araba qapunı qaqqanını eşittim, çıqsam, azbarda endi insanlar yüre. Qoradan atlap kirgenlerdir. Kimnen yaşaysıñız, dep soraylar? Aqayımnen yaşayım, dedim. Nariman qayda yaşay, dep soradılar. O evde, dedim. Ve anda kettiler. 12-13 kişi ediler. Nariman çıqıp qasevetlenmeyik, dep ayttı. Yaqında insult oldım, tekrarlar, dep qorqqanlar», – dep hatırlay yetmiş bir yaşında Ayşe Celâlova. O, oğlu apiske alınğan soñ, qabaatlavğa inanğanlar pek az, dep ayta. «Bir qadın bar, tükândan, doğru yapqanlar, dey. Ne yaptıq oña, aytıñız, lütfen?».
Narimannıñ apayı, Leviza, sentâbrniñ 4-nde gece saat ekilerde aqayınıñ telefonı çaldı, dep hatırlay.
«Sıçrap turdıq, çünki ana-babamız qart ve bir şey olsa, telefon etsinler, dep aytqan edik. Eskender ağa telefon etti, Azizniñ evinde tintüv oldı ve onı bir yerge alıp ketkenler, dep ayttı. Qayda alıp ketkenlerini bilmey ve ne yapacağını bilmey. Nariman turıp, Aziz ğayıp olğanını yazdı, ve bütün gece Eskender ağanen telefonda edi, qayda muracaat etecek, kimge muracaat etecek añlattı, çünki o, ne yapacağını şaşırğan edi. Nariman qaçta yattı bilmeyim, balamnıñ yanına kettim ve yuqlap qalğandırım».
Aziz Ahtemovnıñ evinde keçirilgen tintüv ve onı, tahmin etilgeni kibi, FSB hadimleri alır ketkeni sentâbrniñ 4-nde belli oldı. Daa soñra haber etilgenine köre, Aziz üç doğmuş ağasınen beraber Rusiye FSBsiniñ hadimleri tarafından tutuldı, sıñırlav tedbirleri belgilengende olar añlaşqan advokatlarından vazgeçti, soñra, mustaqil advokatlar davağa kirişip olğan soñ, olar Aziz ve Asan Ahtemovlarğa qarşı qullanılğan işkenceler aqqında bildirdi.
Leviza Celâlova sentâbrniñ 4-nde saba köpekler avlağanını ve evniñ qapu ve pencereleri qaqılğanını eşitti, dep tarif ete. Aqayını uyandırdı: «Azbarda bir şeyler ola, azbarda birileri çapqalay ve köpekler avlay, dedim. O, aşhanege çapıp baqa ve balaklavalı, silâlı insanlar qoradan atlağanını köre. Yataq odamızğa kelip, tez-tez kiyiniñiz ve balalarnı uyat, dep ayttı, sürip kirgenler. Qızlarnı uyandırıp, Cemilniñ odasına ketsinler, dep ayttım. Nialni alıp, Nariman qapu açqanını eşittim, evde balalar bar, olarnı qorquzmasınlar, dep rica etti. Balalar içün pek qasevetlene edi. Nialnen yataq odasında edim, ne aqta laf etkenlerini eşitmedim».
Soñra Nariman tahqiqatçınen beraber Leviza ve yuqlağan balalar olğan odağa kirdi. Başqa odalarda neler olğanını ne körmege, ne eşitmege çare yoq edi, dep ayta. Amma olıp keçkenlerni talil etip, tintüv aqayını tutmaq içün bir manaçıq edi, dep israr ete. O, 2017 senesi evlerinde keçirilgen tintüvnen qıyaslay. «Birinci kere tintüv olğanda kerçekten bir şeyler qıdırğanlar, er yerni darma-dağın etkenler, kitaplarnı, aşhanede pirniç bankasını bile baqqanlar, anda bir şeyler tapmağa tırışqanlar, bu sefer olar Narimannı tutmaq içün keldiler, çünki bir tintüv de olmadı. Birden cep telefonını, noutbukını alğanlar. Balalarnen olğan odamızğa tintüv içün kirmediler bile, urbalarımız olğan odada da bir tintüv olmadı. Formal bir tintüv oldı».
Nariman ve Levizanıñ dört balası bar: büyük qızları Adile 12 yaşında. Kence qızları – Nial, babası apiske alınğanından 20 künden soñ bir yaşını toldurdı. Qırım.Aqiqat mühbiri Nialniñ doğğan kününde Narimannıñ qorantasına bardı. Daa eki balası, qızı Emine ve oğlu Cemil, babası apiske alınğanda evde ediler. Leviza, ömür arqadaşı apiske alınğan soñ, bir kün devamında bulunğan yeri aqqında bilmey edi, dep ayta, statsionar telefondan bütün İç işler rayon bölüklerine, Aqmescitteki FSBge, prokuraturağa telefon etti. Advokatlarnen beraber bütün müessiselerge insannıñ ğayıp oluvı aqqında arizalar berdi. Büyük qızı Adile evde qalıp, internette ve içtimaiy ağlarda çıqqan haberlerni taqip ete edi.
Saba 4-te statsionar telefon çaldı ve er adamınıñ sesi özüni tanıtmayıp, telefonnı Narimanğa berecek, dep ayttı. Leviza aqayı er şey yahşı olğanını aytsa da, sesi pek yorğun edi, dep hatırlay.
«Meni sıñırlav tedbiri belgilengen mahkemege kirsettiler, bir şou, tsirk olacağını añlay edim, çünki bu qabaatlav o qadar saçma ve yersiz edi. Mahkemege barğanda tek bir maqsadım bar edi, onı körip, alını bilmek, laf etmek – o qadar. Anda tatası, ağası, soy-sopları, dostları, tanışları bar edi, amma tek meni kirsettiler. Maña kirmege izin berdiler, ve onı ayatta qırçmanen alıp ketkenlerini kördim… Ne quçaqlamağa, ne toqunmağa bermediler. Mahkemede laf etip oldıq, qadı mesleat odasına ketkende laf ettik, mahkeme vekilleri yasaqlamadı».
Nariman ve Leviza 15 yıldan berli evliler. Qadınnıñ aytqanına köre, 2014 senesinden ve yarımada işğali başlağanından berli aqayı onı apiske ala bileler dep, ömür arqadaşını azırladı.
«Beklengen bir şey edi, bu vaziyetni çoq muzakere ettik, bu mevzuda laf ettik. Lâkin bunı bilseñ, bu bir, böyle bir şey olsa, bam-başqa ola. Vatandaş fikirleri, «Qırım platformasında» iştirak etkeni içün intiqam alalar. O, böyle bir şey ola bile, kele bileler, dep azırladı, şeerde maşinanen ketkende bile qayda nasıl bina olğanını bile edim, meni tapıp olamasañız, Franko bulvarında FSB binası bar, anda olacamdır, bil, dep aytqan edi».
Nariman Celâlnıñ sıñırlav tedbiri 2021 senesi sentâbrniñ 4-nde belgilendi. İstinaf mahkemesi, advokatlarnıñ aytqanına köre, eñ yaqın vaqıtta olacaq.
Nariman Celâl gaz borusında «diversiya» davası boyunca qabaatlandı. FSB versiyasına köre, müessise Baş istihbarat idaresiniñ agenti dep adlandırğan Riza Yağyayev-Veliulayev teşkilâtçı ola. FSB cemaat bağları merkezi reberlerni de ayttı: Ukraina arbiy istihbaratınıñ hadimi Maksim Martınük ve onıñ yolbaşçısı, «Tavriya» operativ hızmetiniñ reberi Viktor Zelinskiy.
«Bu diversiyağa Ukraina Mudafaa nazirligi Baş istihbarat idaresiniñ yolbaşçısı Kirill Budanov izin berdi – o, 2016 senesi muvafaqiyetsiz aktsiyanıñ iştirakçisi edi, Rusiye FSBsiniñ hadimi o aktsiyada öldürildi», – dep aytıla müessise matbuat hızmetiniñ haberinde.
Daa soñra apiske alınğan qırımtatar faali Nariman Celâlnıñ Anğara köyündeki «gaz borusında diversiya» davası boyunca qabaatlavı sertleştirildi. Onı 12 yıldan 20 yılğa qadar azatlıqtan marum ete bileler.
Ukraina ombudsmanı Lüdmila Denisova BM insan aqları Yuqarı komissarı Michelle Bacheletke Qırımda insanlarnıñ apiske alınmasınen bağlı muracaat etti. Sentâbrniñ 3-4-nde qırımlı faallerniñ evlerinde keçirilgen tintüvler ve tutuvlar aqqında malümat peyda olğan soñ Qırım Muhtar Cumhuriyeti ve Aqyar Prokuraturası cinaiy tahqiqat başlatıldı, dep bildirdi.
